دعا و نقش آن در بحران

 _{دعا و نقش آن در بحران
یکی از چیزهایی که امام حسین (علیه السلام) به آن پناه برد و در شب و روز عاشورا بیش‌ترین بهره را از آن برد، «دعا» است.}

_{در طول شب عاشورا به دعا مشغول بود.
در طول شب عاشورا به دعا مشغول بود؛ هنگام طلوع فجر، بعد از اینکه نماز صبح را به جماعت خواند، رو به آسمان کرد و این دعا را خواند:}

_{«اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی فِی کُلِّ کَرْبٍ}

_{وَ أَنْتَ رَجَائِی فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ أَنْتَ لِی فِی کُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بِی ثِقَةٌ وَ عُدَّةٌ}

_{کَمْ مِنْ هَمٍّ یَضْعُفُ فِیهِ الْفُؤَادُ وَ تَقِلُّ فِیهِ الْحِیلَةُ}

_{وَ یَخْذُلُ فِیهِ الصَّدِیقُ وَ یَشْمَتُ فِیهِ الْعَدُوُّ أَنْزَلْتُهُ بِکَ}

_{وَ شَکَوْتُهُ إِلَیْکَ رَغْبَةً مِنِّی إِلَیْکَ عَمَّنْ سِوَاکَ فَفَرَّجْتَهُ [عَنِّی]}

_{وَ کَشَفْتَهُ فَأَنْتَ وَلِیُّ کُلِّ نِعْمَةٍ وَ صَاحِبُ کُلِّ حَسَنَةٍ وَ مُنْتَهَی کُلِّ رَغْبَةٍ؛[1]}

_{خداوندا!}

_{تو پناه من در مشکل‌ها،}

_{و امیدم در سختی‌ها و ملجأ و یاورم هستی}

_{در آنچه که بر من نازل شود،}

_{پروردگارا!}

_{از چه دل زخم‌های رنج‌آوری که قلب را شکسته و چاره را گسسته و دوست را به ناروایی داشته و دشمن را به شماتت وادار نموده است؟}

_{به تو شکایت می‌کنم که امید به تو بی‌نیازی از دل دادن به دیگری است،}

_{پس درب‌های بسته را بگشای و روزنه‌های امید را بنمای که تو راست تمام نعمت‌ها و از آنِ تو است همه خوبی‌ها و تویی تنها مقصود آرزوها.»}

<sub>و همین‌طور در ضمن خطبه عاشورا مفصّل دعا نمود.‌[2]

هنگام شهادت علی اصغر (علیه السلام) دست به دعا برداشت که:</sub>

_{«هَوَّنَ عَلَیَّ مَا نَزَلَ بِی أَنَّهُ بِعَیْنِ اللَّهِ؛[3]}

_{آنچه که از بلا بر من نازل شد، بلا بر من آسان گشت؛}

_{چون خدا می‌بیند.»}

_{آن‌گاه فرمود:}

_{«اللَّهُمَّ احکُم بَینَنَا وَ بَینَ قَومٍ دَعَونَا لِیَنصُرونَا فَقَتَلُونَا؛[4]}

_{خداوندا!}

_{داوری کن در میان ما و اینان که ما را دعوت کردند تا به یاری‌مان بشتابند؛}

<sub>ولی شمشیرهای خود را به روی ما کشیدند.»

از امام سجاد (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:</sub>

_{«پدرم در روز شهادتش مرا به سینه چسبانید}

_{درحالی‌که خون از سراپایش می‌جوشید}

_{و به من فرمود:}

_{«ای فرزندم! این دعا را تعلیم می‌کنم، حفظ کن که آن را مادرم فاطمه زهرا (علیها السلام) به من تعلیم کرد و او از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و او از جبرئیل نقل کرده است:}

_{هنگامی‌که حاجت بسیار مهمّ و غمی بزرگ و امری عظیم و دشوار به تو رو کند، بگو:}

_{«‏‏‏بِحَقِ‏ یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ وَ بِحَقِ‏ طه وَ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ یَا مَنْ یَقْدِرُ عَلَی حَوَائِجِ السَّائِلِینَ یَا مَنْ یَعْلَمُ مَا فِی الضَّمِیرِ یَا مُنَفِّسُ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ یَا مُفَرِّجُ عَنِ الْمَغْمُومِینَ یَا رَاحِمَ الشَّیْخِ الْکَبِیرِ یَا رَازِقَ الطِّفْلِ الصَّغِیرِ یَا مَنْ لَا یَحْتَاجُ إِلَی التَّفْسِیرِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذ؛[5]}

<sub>به حقّ یاسین و قرآن حکیم، به حقّ طه و قرآن عظیم، ای خدایی که بر حاجت‌های حاجتمندان قادر و توانا هستی، ای آنکه اسرار پنهان همه را می‌دانی، ای برطرف‌کننده مشکل آنان که دچار گرفتاری شده‌اند، ای برطرف کننده غم‌های مردم اندوهگین، ای رحم‌کننده به پیر مردان، ای روزی دهنده به کودکان صغیر، ای خدایی که بی‌نیاز از هر تفسیری، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و انجام بده برای من این و آن را ... [در این قسمت دعا هر حاجتی که دارید بخواهید].»

و لحظه افتادن از اسب فرمود:</sub>

_{«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ؛[6]}

<sub>کمک می‌جویم به نام خدا و ذات اقدسش و شهادت می‌دهم که بر شریعت و ملّت رسول خدا، هستم.»

و در لحظه‌ای که در گودال قتلگاه بود، با این جملات دعا می‌کرد:</sub>

_{«صَبراً عَلَی قَضَائِکَ یَا رَبِّ لَا اِلَهَ سِوَاکَ یَا غِیَاثَ المُستَغِیثِینَ مَا لِی رَبُّ سِوَاکَ وَلَا مَعبُودٌ غَیرَکَ، صَبراً عَلَی حِلمِکَ یَا غِیَاثَ مَن لَا غِیَاثَ لَهُ یَا دَائِماً لَا نَفَادَ لَهُ یَا مُحیِی المَوتَی یَا قَائِماً عَلَی نَفسٍ بِمَا کَسَبَت اُحکُم بَینِی وَ بَینَهُم وَ اَنتَ خَیرُ الحَاکِمِین؛[7]}

_{بر قضا و حکم توای خدا! صبر پیشه سازم، خدایی به جز تو نیست.}

_{ای فریادرس استغاثه کنندگان! پروردگاری برای من غیر تو نیست و معبودی جز تو ندارم، بر حکم تو صبر می‌کنم ای فریادرس کسی که جز تو فریادرسی ندارد،}

_{و ای کسی که ابدی و دائمی هستی و مردگان را زنده می‌کنی!}

_{ای آگاه و شاهد و ناظر بر تمام کردار و افعال مخلوق خود!}

_{تو در میان من و این گروه حکم کن که از بهترین حکم کنندگانی.»}

حال باید دید نقش دعا در اوج بحران چیست؟

1. دعا باعث جلب توجّه خدا

انسان با دعا کاری می‌کند که منبع اصلی قدرت؛ یعنی خداوند به انسان توجّه نماید، اگر انسان به این مرحله از یقین برسد که قدرت الهی پشت سر او است و حمایت او بالای سرش، در هیچ بحرانی از پا در نمی‌آید.

قرآن کریم می‌فرماید:

قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً؛[8]

«بگو پروردگارم برای شما ارزشی قائل نیست، اگر دعای شما نباشد.»

معلوم می‌شود دعا به انسان ارزش می‌دهد؛

تا آنجا که خدای قدیر و توانا به انسان توجّه ویژه و ارزش خاصی خواهد داد.

2.

نزدیک‌ترین ارتباط با منبع قدرت

مرحوم علامه طباطبایی در ذیل آیه

وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُون؛[9]‌

«و هنگامی‌که بندگان من از تو درباره من سؤال کنند (بگو: من نزدیکم! دعای دعا کننده را، هنگامی‌که مرا می‌خواند، پاسخ می‌دهم، پس باید دعوت مرا بپذیرد و به من ایمان بیاورند تا راه یابند (و به مقصد رسند).» می‌فرماید:

«این آیه بهترین بیان را دارد؛ چون مضمون زیبا دارد و رقیق‌ترین اسلوب و روش و زیباترین سبک را به نمایش گذاشته است (هفت بار می‌گوید و هفت بار بنده من) و تمام ضمایر به صورت متکلّم وحده آورده شده، نه غایب و امثال آن و این نشان‌دهندة کمال عنایت خداوند به امر دعا است.»[10]

3.

اسلحه مؤمنان

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:

«الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ؛[11]

دعا اسلحه مؤمن است.»

آیا می‌شود اسلحه را در لحظه سخت و بحرانی و در میدان جنگ از خود دور نمود؟! حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: «عَلَیْکُمْ به سلاح الْأَنْبِیَاءِ! فَقِیلَ: وَ مَا سِلَاحُ الْأَنْبِیَاءِ؟ قَالَ: الدُّعَاءُ؛[12]

بر شما لازم است که به دنبال اسلحه انبیا (علیهم السلام) باشید! گفته شد: اسلحه انبیا چیست؟

فرمود: دعا.»

4.

دفع‌کننده بلاها

تعبیرات بسیار ارزشمند و قیمتی درباره نقش دعا در دفع بلا داریم، که گاهی انسان را به حیرت وا می‌دارد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:

«ادْفَعُوا أَبْوَابَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ؛[13] درهای بلا را با دعا دفع کنید و ببندید.» تعبیر بسیار بلندی است که می‌رساند هم درهای بلا را می‌توان با دعا بست و هم بلاها را دور نمود.

امام علی (علیه السلام) فرمود: «ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ مَا الْمُبْتَلَی الَّذِی اسْتَدَرَّ بِهِ الْبَلَاءُ بِأَحْوَجَ إِلَی الدُّعَاءِ مِنَ الْمُعَافَی الَّذِی لَا یَأْمَنُ الْبَلَاءَ؛[14]امواج (سهمگین) بلا را با دعا دفع کنید. مبتلایی که در گرداب بلا قرار دارد، نیازش به دعا از کسانی که در عافیت‌اند و گرفتار بلا نیستند؛ ولی در امنیت از بلا هم نیستند، بیش‌تر نیست.» و هم نیازمند به دعا هستند. جالب این است که امام حسین (علیه السلام) در همان طرح مقابله با بحران شب عاشورا اشاره فرمود که من همیشه نماز و تلاوت قرآن و زیادی دعا و استغفار را دوست می‌داشتم و انجام می‌دادم، و در این شب این راهکار مهمّ را علنی می‌کند و به دیگران نیز می‌آموزد.

حضرت سجّاد (علیه السلام) فرمود: «الدُّعَاءُ یَدْفَعُ الْبَلَاءَ النَّازِلَ وَ مَا لَمْ یَنْزِلْ؛[15] دعا (نمودن) بلایی را که فرود آمده و بلایی که فرود نیامده (هر دو) را دفع و دور می‌کند.» به این مضمون، روایات فراوانی داریم که می‌رساند دعا در بحران‌ها و مدیریت و برخورد با آن نقش اساسی و کلیدی دارد.

آنچه از آثار دعا ـ که مورد اشاره قرار گرفت ـ و آثار فراوان دیگری که مجال ذکر آن نیست، می‌رساند که در بحران‌ها باید دست به دامن دعا شد؛ دقیقاً همان کاری که امام حسین (علیه السلام) انجام داد.

 


پی نوشت:

[1]. اثبات الوصیة، مسعودی، منشورات الرضی، قم، اوّل، ص129؛ مختصر تاریخ ابن عساکر، علی بن حسن بن هبة الله، دار الفکر، دمشق، اوّل 1405ق، ج7، ص146.

[2]. بحار الانوار، ج45، ص9.

[3]. نفس المهموم، شیخ عباس قمی، کتاب‌فروشی علمیّه اسلامیّه، تهران، اوّل، 1374ق، ص349.

[4]. همان.

[5]. نفس المهموم، شیخ عباس قمی، نشر بصیرتی، قم، چاپ اوّل، بی تا، ص347.

[6]. بحار الانوار، ج45، ص53.

[7]. مقتل الحسین (علیه السلام)، عبد الرزاق مقرّم، ص283.

[8]. فرقان/ 77.

[9]. بقره/186.

[10]. تفسیر المیزان، سید محمدحسین طباطبایی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، سوم، 1392ق، ج2، ص 28

[11]. بحار الانوار، ج93، ص300، ح 37.

[12]. کافی، ج2، ص468، ح 5.

[13]. بحار الانوار، ج93، ص288، ح 3.

[14]. همان، ص301، ح 37.

[15]. کافی، ج2، ص469، ح 5.

منبع : ماهنامه اطلاع‌رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 183.