چهل حدیث «ادب»

چهل حدیث «ادب»

 

«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لاتُقَدِّمُوا بَینَ یدَی اللّه ِ وَرَسُولِه وَاتَّقُوااللّه َ إِنَّ اللّه َ سَمِیعٌ عَلِیمٌ یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لاتَرْفَعُوا أَصْواتَکمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِی وَلاتَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کجَهْرِ بَعْضِکمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکمْ وَأَنْتُمْ لاَ تَشْعُرُونَ»

ای کسانی که ایمان آورده‌اید.

چیزی را بر خدا و رسولش مقدّم نشمرید (وپیشی نگیرید) وتقوای الهی پیشه کنید که خداوند شنوا و داناست.

ای کسانی که ایمان آورده‌اید!

صدای خود را فراتر از صدای پیامبر نکنید،

و در برابر او بلند سخن مگوئید (و داد و فریاد نزنید)

آن گونه که بعضی از شما در برابر بعضی بلند صدا می‌کنند.

مبادا اعمال شما (بخاطر بی ادبی‌ها) نابود گردد در حالی که نمی‌دانید.

مولوی:

از خدا جوییم توفیق ادب بی ادب محروم ماند از لطف ربّ

بی ادب تنها نه خود را داشت بدبلکه آتش در همه آفاق زد

فصـل اول:

اهمیت و جایگاه ادب در فرهنگ اهل بیت علیهم‌السلام

میراث جاودان

 

            1 قالَ أبوُ عَبْدِ اللّه علیه السلام: إنَّ خَیرَ ماوَرَّثَ الآباءُ لِأبنائِهمْ ألأدَبُ لاَالْمالُ، فَإنَّ الْمالَ یذْهَبُ وَ الْأدَبُ یبْقی.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

بهترین چیزی که پدران برای فرزندان خود به ارث می‌گذارند،

ادب است نه مال،

زیرا مال از بین می‌رود و ادب باقی می‌ماند.

 

وظیفه والـدین

 

            2 قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: أکرِمُوا أوْلادَکمْ وَ أحْسِنُوا أدَبَهُمْ یغْفَرْلَکمْ.

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

فرزندان خود را احترام کنید وآنان را نیکو ادب کنید تا آمرزیده شوید.

 

برترین هـدیه

            3 قـالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: ما نَحَلَ والِدٌ وَلَدَهُ أفْضَلُ مِنْ أدَبٍ حَسَنٍ

 

رسول گرامی صلی الله علیه و آله فرمود:

هیچ پدری هدیه ای بهتر از ادب نیکو به فرزندش نداده است.

 

شیـعه محـبوب ائمه علیه‌السلام

 

            4 قـالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهماالسلام: إنّا لَنُحِبُّ مِنْ شیعَتِنا مَنْ کانَ عاقِلاً، فَهیماً، فَقیهاً، حَلیماً، أدیباً، مُداریاً، صَبُوراً، صَدُوقاً

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

ما از شیعیان خود کسی را که عاقل، فهمیده، آگاه، بردبار، با ادب، سازگار، صبور و راستگو باشد دوست داریم.

 

همدمی به نـام ادب

 

            5 رُوِی عَنْ أمیرِالْمُؤْمنینَ علیه السلام، أوصْی وَلَدَهُ الْحَسَنَ، فَقالَ: یا بُنَی، إحْرِزْ حَظَّک مِنَ الْأدَبِ وَ فَرِّغْ لَهُ قَلْبَک، فَإنَّهُ أعْظَمُ مِنْ أنْ تُخالِطَهُ دَنَسٌ، وَ اعْلَمْ أنَّک إنْ أعْوَزْتَ غَنَیتَ بِهِ، وَ إنْ إغْتَرَبْتَ کانَ لَک الصّاحِبُ الَّذی لاوَحْشَةَ مَعَهُ.

 

امیرمؤمنان علیه السلام در وصیتی به فرزندش امام حسن علیه السلام فرمود: پسرم، بهره‌ات را از ادب غنیمت بدار، و قلب خود را برای آن آزاد گردان، زیرا قلب بالاتر از این است که به آلودگی بیامیزی، و بدان که اگر کمبودی داشته باشی به وسیله ادب بی نیاز می‌شوی، و اگر غریب و تنها باشی ادب دوست و همراه تو خواهد بود که با وجود آن وحشتی نخواهد بود.

 

سـکوت مـؤدب

 

            6 قـالَ الْباقِرُ علیه السلام: صَمْتُ الْأدیبِ عِنْدَاللّه ِ أفْضَلُ مِنْ تَسْبیحِ الْجاهِلِ

 

امام باقر علیه السلام فرمود:

سکوت انسان باادب دردرگاه الهی برتر ازتسبیح گفتن نادان است.

 

شـیطان و ادب

 

            7 قـالَ الصّادِقُ علیه السلام: إنَّ الشَّیطانَ لَیطْمَعُ فی عالِمٍ بِغَیرِ أدَبٍ، أکثَرَ مِنْ طَمَعِهِ فیعالِمٍ بِأدَبٍ، فَتَأدَّبُوا وَ إلاّ فَأنْتُمْ اَعْرابُ

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

طمع شیطان در دانشمند بی ادب بیشتر است از طمع او در دانشمندِ مؤدب بنابراین مؤدّب شوید و گرنه بادیه نشینان خواهید بود.

 

مـایه شـرافت

 

            8 قـالَ علی علیه السلام: ألْأدَبُ یغْنی عَنِ الْحَسَبِ

 

امام علی علیه السلام فرمود:

ادب انسان را از حسب و نسب بی نیاز می‌کند. (یعنی خودش مایه شرافت است).

 

نشـانه‌های مـؤمن

 

            9 قـالَ علی علیه السلام: ألْمُؤْ مِنُ یکونُ صادِقاً فی الدُّنْیا... وَ حَرَکتُهُ بِالْأدَبِ و کلامُهُ بِالنَّصیحَةِ وَ مَوْعِظَتُهُ بِالرِّفْقِ، لایخافُ اِلاَّ اللّه َ

 

امام علی علیه السلام فرمود:

مؤمن در دنیا صادق است، و حرکت او مؤدّبانه است و سخنش همراه با خیر خواهی است و پندش نرم و آرام است، و از کسی جز خدا نمی‌ترسد.

 

زینـت عـقل

 

            10 قـالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: ... حُسْنُ الْأدَبِ زینـَةُ الْعَقـْلِ

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

ادب نیـکو زینت عـقل است.

 

اهمیت علم و ادب

 

            11 قـالَ أمیرُالْمُؤْمِنینَ علیه السلام: یا مُؤْمِنُ إنَّ هذَا الْعِلْمَ وَ الْأدَبَ ثَمَنُ نَفْسِک فَاجْتَهِد فی تَعَلُّمِهِما فَما یزیدُ مِنْ عِلْمِک وَ أدَبِک یزیدُ فی ثَمَنِک وَ قَدْرِک فَإنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدی إلی رَبِّک وَبِالْأدَبِ تُحْسِنُ خِدْمَةُ رَبِّک وَ بِأدَبِ الْخِدْمَةِ یسْتَوجِبُ الْعَبْدُ وِلایتَهُ وَ قُرْبَهُ فَاقْبـَلِ النـَّصیحَةَ کی تَنْجُو مِنْ الْعـَذابِ.

 

مولای متقیان فرمود:

ای مؤمن! علم و ادب قیمت و بهای توست، پس در بدست آوردن آن‌ها تلاش کن، هر چه علم و ادب تو زیادتر گردد ارزش و عظمت تو بیشتر می‌شود، توسط علم و آگاهی به طرف خدا راهنمایی می‌شوی و بواسطه ادب بهتر می‌توانی در خدمت پروردگارت قرار گیری و بنده بواسطه ادب خدمت می‌تواند ولایت و قرب الهی را به دست آورد، پس نصیحت را بپذیر تا از عذاب الهی نجات یابی.

 

عوامل آقایی

 

            12 عَنِ الصّادِقِ علیه السلام: اَرْبَعُ خِصالٍ یسُودُ بِهَا الْمَرْءُ: ألْعِفَّةُ وَالْأَدَبُ وَالْجُودُ وَالْعَقْلُ

 

امام صادق علیه السلامفرمود:

چهار خصـلت است که انسان بواسطه آن‌ها آقایی پیدا می‌کند:

عفّت، ادب، سخاوت و خرد.

 

حرص ادب

 

            13 عَنْ عَلی علیه السلام: مَنْ کلِفَ بِالْأدَبِ قَلَّتْ مساویهِ

 

از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود:

هر که به ادب حریص باشد بدی‌های او کم خـواهـد شد.

 

رمز کمال

 

            14 عَنْ عَلی علیه السلام: اَلْأدَبُ کمـالُ الرَّجـُلِ

 

علی علیه السلام فرمود:

ادب مایه کمال مـرد است.

 

خـصلت نیـک

 

            15 عَنْ عَلی علیه السلام: اَلْأدَبُ اَحْسَنُ سَجِیةٍ

 

علی علیه السلام فرمود:

ادب نیکوترین اخلاق است.

 

نیـاز به ادب

 

            16 عَنْ عَلی علیه السلام: إنَّ النّاسَ اِلی صَالِحِ الْأدَبِ اَحْوَجُ مِنْهُمْ اِلی الْفِضَّةِ وَالذَّهَبِ

 

از علی علیه السلام نقل شده است:

مـردم به ادبِ شایسـته، بیش از طلا و نقره نیازمندند.

 

رابطه ادب و اخلاق

 

            17 عَنْ عَلی علیه السلام: ثَمَرَةُ الْأدَبِ حُسْنُ الْخُلْقِ

 

امام علی علیه السلام فرمود::

میوه ادب، خوش اخلاقی است.

 

جایگاه ادب

 

            18 عَنْ عَلی علیه السلام أنـَّه قالَ فیوَصیتِهِ لِلْحَسَنِ علیه السلام: ألْأدَبُ هُوَ لِقاحُ الْعَقْلِ وَ ذَکاءُ الْقَلْبِ وَ زینَةُ الْلِّسانِ وَ دَلیلُ الرَّجُلِ عَلی مَکارِمِ الْأخْلاقِ. وَ مَا الاْءنْسانُ لَوْلا الْأدَبِ إلاّ بَهیمَةٌ، لِلّهِ دَرِّ الْأدَبِ، إنَّهُ یسُودُ غَیرَالسَّیدِ، فَاطْلُبْهُ وَاکسِبْهُ تَکتَسِبُ الْقَدْرَ وَالْمالَ، مَنْ طَلِبَهُ صالَ بِهِ وَمَنْ تَرَکه صیلَ عَلَیهِ…

 

حضرت امیر علیه السلام در وصیت به امام حسن علیه السلام فرمود:

ادب، مایه باروری عقل و تزکیه قلب و زینت زبان و راهنمای انسان به اخلاق پسندیده است، اگر ادب همراه انسان نباشد او حیوانی رها شده بیش نیست، خداوند به ادب خیر دهد کوچک را آقایی می‌بخشد، پس در جستجوی ادب باش تا شخصیت وثروت بدست آوری، هرکس پی ادب باشد به وسیله آن چیره می‌شود کسی که آن را رها کند بر او چیره می‌شوند و حمله می‌آورند.

 

فصـل دوم:

معنی و مفهوم ادب

ادب الهی

 

            19 قـالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: ألْقُرْآنُ مَأدَبَةُ اللّه ِ فَتَعَلَّمُوا مَأدَبَتَهُ مَا اسْتـَطَعْتُمْ، إنَّ هذا الْقُرْآنَ هُوَ حَبْلُ اللّه ِ، وَهُوَ النُّورُ الْمُبینُ، وَالشِّفاءٌ النّافِعُ فَاقْرَؤُوهُ…

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

قرآن مرکز تربیت الهی است پس درحدّ توان ادب آن را بیاموزید، این قرآن ریسمان الهی و نور نمایان و مایه شفای مفید است، پس آن را بخوانید... .

 

ادب در منطق امام حسین علیه‌السلام

 

            20 سُئِلُ الاْءمامُ الْحُسَینُ [علیه السلام] عَنِ الْأدَبِ فَقالَ: هُوَ أنْ تَخَرُجَ مِنْ بَیتِک، فَلاتَلْقی أحَداً إلاّ رَأیتَ لَهُ الْفَضْلَ عَلَیک.

 

از امام حسین علیه السلام سؤال شد:

ادب چیست؟

امام فرمود:

ادب آن است که از خانه خود که بیرون می‌روی، با هیچ کس بر خورد نکنی جز آنکه او را برتر و بهتر از خود ببینی.

 

زیباتـرین ادب

 

            21 عَنْ عَلی علیه السلام: اَحْسَنُ الاْدابِ ما کفَّک عَنِ الْمَحارِمِ

 

از امام علی علیه السلام آمده است:

نیـکوتـریـن ادب، آن است که تو را از گناهان باز دارد.

(یعنی در مقابل خـدا مـؤدب بـاشی)

 

برتـرین ادب

 

            22 عَنْ عَلی علیه السلام: أفْضَلُ الْأدَبِ اَنْ یقِفَ الاْءنْسانُ عِنْدَ حَدِّهِ وَ لایتَعَدّی قَدْرَهُ

 

از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که فرمود:

برترین ادب این است که انسان در حدّ و مرز خود بایستید و از اندازه خویش تجاوز نکند.

 

روش مـؤدب شدن

 

            23 عَنْ الاْءمامِ الْحَسْن الْعَسْکری علیه السلام: کفـاک أدَبـاً لِنَفْسِـک تَجَنُّبُک ما تَکرَهُ مِنْ غَیرِک

 

امام عسکری علیه السلام فرمود:

در ادب خودت همین کافی است که از آنچه از دیگران نمی‌پسندی اجتناب کنی.

 

ادب کردن خـویش

 

            24 عَنْ عَلی علیه السلام: أفْضَلُ الْأدَبِ ما بَدَأْتَ بِهِ نَفْسَک

 

از امام علی علیه السلام آمده است: بهترین ادب آن است که از خودت شروع کنی.

 

ادب و جـوانمردی

 

            25 عَنْ عَلی علیه السلام: أفْضَلُ الْأدَبِ حِفْظُ الْمُرُوَّةِ

 

علی علیه السلام فرمود: باارزش‌ترین ادب حفظ جوانمردی است.

 

فصـل سوم:

جلوه‌هایی از ادب

پیروی از پروردگار

 

            26 قـالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: إنَّ الْمُـؤْمِنَ یـَأْخـُذُ بِـأدَبِ اللّه ِ عز و جل إذا وَسِعَ عَلَیهِ إِتَّسَعَ وَ إذا أمْسَک عَلَیهِ أمْسَک

 

رسول خدا صلی الله علیه و آلهفرمود: مؤمن ادب الهی را به کار می‌گیرد: هنگامی که خدا به او گشایش دهد او هم توسعه می‌دهد و زمانی که خدا از او باز داشت، او هم مراعات و امساک می‌کند.

 

ادب پیـامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و امـام علیهم‌السلام

 

            27 قـالَ عَلی بْنُ الْحُسَینُ علیه السلام: مَرِضْتُ مَرَضاً شَدیداً فَقالَ لی أبی علیه السلام ما تَشْتَهی؟ فَقُلْتُ: أشْتَهی أنْ أکونَ مِمَّنْ لا أقْتَرِحُ عَلَی اللّه ِ ربِّی ما یدَّبِرُهُ لی. فَقالَ لی: أحْسَنْتَ ضاهَیتَ إبْراهیمَ الخَلیلَ صَلَواتُ اللّه ِ عَلَیهِ حَیثُ قالَ جَبْرَئیلُ علیه السلامهَلْ مِنْ حاجَةٍ؟ فَقالَ: لا أقْتَرِحُ عَلی ربِّی، بَلی حَسْبِی اللّه ُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ.

 

امام زین العابدین علیه السلام فرمود: بیماری شدیدی پیدا کردم پدرم فرمود: چه میل داری؟ گفتم: میل دارم از جمله کسانی باشم که در مقابل آنچه پروردگارم برای من در نظر گرفته چیزی را پیشنهاد نکنم (یعنی به انتخاب او راضی باشم) پدرم فرمود: آفرین برتو که شبیه ابراهیم خلیل علیه السلامهستی که هنگامی که جبرئیل علیه السلام (در حالی که او در میان آتش بود) گفت: چه نیازی داری؟ ابراهیم علیه السلامفرمود: چیزی به پروردگارم پیشنهاد نمی‌کنم اوخودش مرا کافی است وبهترین وکیل است.

 

ادب ائمـه علیهم‌السلام

 

            28 جاءَتْ جارِیةٌ لِلْحَسَنِ علیه السلام بِطاقَ رَیحانٍ فَقالَ لَها: أنْتِ حُرٌّ لِوَجْهِ اللّه ِ، فَقیلَ لَهُ فی ذلِک فَقالَ: أدَّبَنَا اللّه ُ تَعالی فَقالَ: «إذا حُییتُمْ...الآیة» وَ کانَ اَحْسَنُ مِنْها إعْتاقُها

 

کنیزی شاخه گلی برای امام حسن علیه السلامآورد، امام بزرگوار فرمود: تو در راه خدا آزاد شدی، گفته شد چرا در مقابل یک شاخه گل او را آزاد کردی؟ فرمود: خداوند ما را تربیت و ادب آموخته است که فرمود: هنگامی که بشما هدیه ای داده شد شما بهتر از آن را هدیه بدهید وهدیه بهتر آزادی او بود.

 

ادب در زندگی

 

            29 امام حسن علیه السلام رَأیتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلی علیهماالسلام یأْکلُ وَبَینَ یدَیهِ کلْبٌ، کلَّما أکلَ لُقْمةً طَرَحَ لِلْکلْبِ مثل‌ها فَقُلْتُ لَهُ: یابْنَ رَسُولِ اللّه ِ ألا أرْجِمُ هذَا الْکلْبَ عَنْ طَعامِک؟ قالَ: دَعْهُ إنّی لَأسْتَحْیی مِنَ اللّه ِ عز و جل أنْ یکونَ ذُورُوحٍ ینْظُرُ فی وَجْهِی وَ أنَا آکلُ ثمَّ لا اُطْعِمُهُ.

 

امام حسن علیه السلام راوی گوید: امام حسن علیه السلام را دیدم که غذا می‌خورد و مقابلش هم سگی بود، امام بزرگوار هر لقمه ای را که میل می‌فرمود، لقمه ای هم برای آن حیوان می‌انداخت، گفتم: ای فرزند رسول خدا آیا اجازه می‌فرمایید که این سگ را از غذای شما دور کنم؟ فرمود: آن را رها کن زیرا من از خدا شرم می‌کنم که جان داری به صورت من نگاه کند و من بخورم و به آن غذا ندهم.

 

ادب حسـنین علیهماالسلام

 

            30 عَنْ عَلی علیه السلام قـالَ: کانَ الْحَسَنُ فیحَیاهِ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهیدْعُونیأبَاالْحُسَینِ وَکانَ الْحُسَینُ یدْعُونی أَبَاالْحَسَنِ، وَ یدْعُوان رَسُولَ اللّه صلی الله علیه و آله أباهُما، فَلَمّا تُوُفّی رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله دَعَوانی بِأبیهِما

 

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: امام حسن در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله مرا اباالحسین صدا می‌کرد و امام حسین مرا أباالحسن می‌خواند و آن دو پیامبر را پدر خطاب می‌کردند، هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت آنان مرا پدر صدا کردند.

 

ادب در زندگی امام حسین علیه‌السلام

 

            31 عَنِ الْباقِرِ علیه السلام: ما تَکلَّمَ الْحُسَینُ علیه السلام بَینَ یدَی الْحَسَنِ علیه السلام إعْظاماً لَهُ، وَلاتَکلَّمَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفیةِ بَینَ یدَی الْحُسَینِ علیه السلامإعْظاماً.

 

امام باقر علیه السلام فرمود: امام حسین علیه السلام به احترام امام حسن علیه السلام در حضور او هیچ وقت لب به سخن نمی‌گشود، همینطور برادرش محمد حنفیه هم با وجود امام حسین علیه السلام به احترام او در حضورش سخن نمی‌گفت.

 

ادب در خـدمت به مردم

 

            32 روی عن: کانَ [زَینُ الْعابِدین] علیه السلام یمُّرُ عَلَی الْمَدَرَةِ فی وَسَطِ الطَّریقِ فَینْزِلُ عَنْ دابَّتِهِ حَتِّی ینَحیها بِیدِهِ عَنِ الطَّریقِ.

 

نقل شده است: امام سجاد علیه السلام در بین راه که به کلوخی برمی خورد، از مرکب خویش پیاده می‌شد و با دست مبارکش آن را از بین راه کنار می‌زد.

 

ادب امـام چهارم علیه‌السلام

 

            33 عَنْ أبی عَبْدَاللّه علیه السلام: لَقَدْ سافَرَ عَلی بْنُ الْحُسَینِ علیه السلام عَلی راحِلَةٍ عَشْرَ حِجَجٍ ما قَرَعَها بِسَوْطٍ

 

امام صادق علیه السلام فرمود: امام زین العابدین علیه السلام ده بار با مرکبی به حجّ مشرف شد و هیچ تازیانه به آن حیوان نزد.

 

ادب در نمــاز

 

            34 قـالَ] الرِّضا] علیه السلام: سُئِلَ بَعْضُ الْعُلَماءِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام فَقِیلَ لَهُ...: ما أدَبُ الصَّلاةِ؟ قالَ: حُضُورُ الْقَلْبِ، وَ اِفْراغُ الْجَوارِحِ، وَ ذُلُّ الْمَقامِ بَینَ یدَی اللّه ِ تَبارَک وَ تَعالی وَ یجْعَلُ الْجَنَّةَ عَنْ یمینهِ وَالنّارَ یراها عَنْ یسارِهِ، وَ الصِّراطَ بَینَ یدَیهِ، وَاللّه َ اَمامَهُ

 

از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: از بعضی از عالمان آل محمّد صلی الله علیه و آله یعنی ائمه علیهم السلام سؤال شد که ادب نماز چیست؟ فرمود: حضور قلب، فارغ بودن اعضا، خوار و ذلیل ایستادن در مقابل پروردگار بزرگ، بهشت را طرف راست و جهنم را در طرف چپ خود ببیند و صراط را در مقابلش و خدا را جلوی خودش در نظر بگیرد.

 

ادب سـر سـفره

 

            35 قـالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله فی الْوَصیةِ لِعَلی علیه السلام: یا عَلی، إثْنَتا عَشْرَةَ خَصْلَةٍ ینْبَغی لِلْمُسْلِمِ اَنْ یتَعَلَّمَها عَلَی الْمائِدَةِ: اَرْبَعُ خِصالٍ مِنْها فَریضَةٌ، وَ أرْبَعٌ مِنْها سُنَّةٌ، و اَرْبَعٌ مِنْها أدَبٌ: فَاَمَّا الْفریضَةُ: فَالْمَعْرِفَةُ بِما یأْکلُ، وَ التَّسْمِیةُ، وَ الشُّکرُ، و الرِّضی. وَ اَمَّا السُّنَةُ: فَالْجُلُوسُ عَلَی الرِّجْلِ الْیسْری، وَالْأکلُ بِثَلاثِ أصابِعٍ، و اَنْ یأْکلَ مِمایلیهِ، وَ مَصُّ الْأصابِعِ، وَ أمَّا الْأدَبُ: فَتَصْغیرُ الْلُّقْمَةِ، وَ الْمَضْغُ الشَّدیدُ، وَ قِلَّةُ النَّظَرِ فی وُجُوهِ النّاسِ وَ غَسْلُ الْیدَینِ

 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در وصیتی به علی علیه السلام فرمود: ای علی، شایسته است مسلمان دوازده خصلت را در مورد سفره غذا بیاموزد که چهارتا از آن‌ها واجب است، و چهارتا مستحب است و چهارتا از آن‌ها ادب است. اما واجبات سفره عبارت است:

1 ـ شناخت غذا (که از کیست و چگونه بدست آمده) 2 ـ نام خدا بردن

3 ـ سپاسگزاری

4 ـ رضا

اما مستحبات آن عبارت‌اند:

1 ـ روی پای چپ نشستن

2 ـ با سه انگشت خـوردن

3 ـ از جلوی خـود غذا برداشتن و خـوردن

4 ـ تمیز کردن انگشتان

و اما ادب سفره:

1 ـ لقمه را کوچک برداشتن

2 ـ خوب و زیاد جویدن

3 ـ کم نگاه کردن به صورت دیگران

4 ـ شستن دست‌ها.

 

ادب در عطـسه

 

            36 عَنْ أمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه السلام: إذا عَطَسَ أحَدُکمْ قُولُوا: «یرْحَمَکمُ اللّه ُ»، وَ یقُولُ هُوَ «یغْفِرِاللّه ُ لَکمْ وَ یرَحَمْکمْ،» قالَ اللّه ُ تَعالی: «وَ إذا حُییتُمْ...» الآیه.

 

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: هنگامی که کسی عطسه کرد، به او بگوئید: یرحمکم اللّه یعنی خدا شما را مورد لطف و عنایت قرار دهد، و او بگوید: خداوند شما را ببخشد و مورد لطف قرار دهد زیرا خداوند فرمود: هنگامی که به شما هدیه ای داده شد شما هم هدیه ای بهتر به او بدهید.

 

ادب عـلمی

 

            37 عَنْ الصّادِقِ علیه السلام قالَ: مَنْ لَهُ أدَبٌ فَعَلَیهِ أنْ یتَثَبَّتَ فیما یعْلَمُ، وَ مِنَ الْوَرَعِ أنْ لا یقـُولَ ما لا یعْـلَمْ

 

امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که ادب دارد باید در معلومات خود تحقیق و کاوش کند و اقتضای ورع وپرهیزگاری این است که آنچه را نمی‌داند نگوید.

 

فصـل چهارم:

اقسام بی‌ادبی‌ها وتأدیب بی‌ادبان

شـادی بی‌ادبانه

 

            38 قـالَ الاْءمامُ أبُو مُحَمَّدٍ الْعَسْکری علیه السلام: لَیسَ مِنَ الْأدَبِ إِظْهارُ الْفَرَحِ عِنْدَ الْمَحْزُونِ

 

امام عسکری علیه السلام فرمود: شادمانی کردن پیش اندوهناک، از ادب بـه دور اسـت.

 

ادب هـمراه بصیرت

 

            39 قـالَ أبُو عَبْدِاللّه ِ وَ أبُو جَعْفَرٍ علیهماالسلام: لَوْ اُتیتُ بِشابٍّ مِنْ شَبابِ الشّیعَةِ لایتَفَقَّهُ لَأدَّبْتُهُ وَقالَ: کانَ أبُوجَعْفَرٍ علیه السلام یقُولُ: تَفَقَهُّوا وَ إلاّ فَأَنْتُمْ أعْرابٌ

 

امام صادق و امام باقر علیهماالسلام فرمودند: اگر جوانی از جوانان شیعه پیش من آورده شود که دین شناس نیست او را ادب خواهم کرد. و امام باقر علیه السلام می‌فرمود: در پی آگاهی و بصیرت باشید و گرنه شما از بادیه نشینان خواهید بود.

 

جوینده یابنده است

 

            40 عَنْ أبی هاشِمِ الجَعْفَری قـالَ: کنّا عِنْدَ الرِّضا علیه السلام، فَتَذاکرْنا الْعَقْلَ وَ الْأدَبَ فَقالَ: یا أبا هاشمٍ اَلْعَقْلُ حِباءٌ مِنَ اللّه ِ وَ الْأدَبُ کلْفَةٌ، فَمَنْ تَکلَّفَ الْأدَبَ قَدَرَ عَلَیهِ، وَ مَنْ تَکلَّف الْعَقْلَ لَمْ یزِدْ بِذلِک إلاّ جَهْلاً.

 

ابو هاشم جعفری گوید: خدمت امام رضا علیه السلام بودیم، صحبت از عقل و ادب شد، امام علیه السلام فرمود: خرد هدیه ای از خداوند است و ادب زحمت است (و به دست آوردنی). پس هرکس در راه ادب زحمت بکشد به آن دست می‌یابد، ولی کسی که در مورد افزایش عقل خود را به زحمت اندازد جز نادانی چیزی عایدش نمی‌شود.

 

«ادب» چه واژه شیرین و دلپذیری است، چه کلمه نشاط آور و زیبایی است، چه لفظ دلنشین و دوست داشتنی است، کلمه ای که همه دوست دارند معنی و مفهوم آن را در همه جا و همه کس شاهد باشند، و در همه رفتار و کردارها نمایان گردد، و همه مجسمه آن معنی و مفهوم باشند.

شاید هیچ واژه ای باندازه آن مورد توافق و خواست همه انسان‌ها نباشد بطوری که همه انسان‌ها و ملّت‌ها با هر دین و مرامی که باشند از کوچک و بزرگ آن را بپسندند و به آن عشق بورزند، و دوست داشته باشند هم خود به آن آراسته باشند هم دیگران، آری موضوعی که همه آرزوی آن را دارند و با تمام وجود به آن عشق می‌ورزند.

اما سئوال این است چرا این واژه با اینکه این قدر مورد خواست و علاقه همه اقشار است تا این حدّ مورد بی مهری قرار گرفته و می‌گیرد، با اینکه اگر در زندگی فردی و اجتماعی حضور جدّی پیدا کند زندگی را شیرین و زیبا و پر معنی و امید بخش و سعادتمند می‌سازد و انسان‌ها به هم نزدیک شده و محبت‌ها و علاقه‌ها بین انسان‌ها چند برابر می‌شود.

پس چرا با این همه آثار خوب و فراوان و جایگاه ارزشمند کمتر از آن سخن گفته می‌شود و کمتر در مورد آن نوشته می‌شود.

ممکن است رمز همه این بی مهری‌ها این باشد که همه فکر می‌کنند خوبی و جایگاه آن برای همه روشن و واضح است و سخن گفتن و نوشتن در مورد ادب پرداختن به امور بدیهی و وقت تلف کردن است و اگر کسی به آن بپردازد توجهی به او و سخنان او نمی‌شود، زیرا همه بر این باورند که ادب خوب است و همه باید در مقابل خالق هستی و همه انسان‌ها بلکه همه موجودات که مخلوقات او هستند ادب را پیشه خود سازند چون شخصیت انسانی انسان به مؤدّب بودن او سفارش می‌کند علاوه بر اینک خالق جهان و همه انسان‌ها آنرا برای انسان شایسته و لازم می‌دانند. اما باید پذیرفت و باور کرد که سخن گفتن و نوشتن در مورد آن گرچه برای یادآوری و بیان جوانب و موارد مختلف آن و اهمیت ویژه آن در شیرین کردن زندگی دنیوی و اُخروی در حدّی که نیاز است مناسب بلکه ضروری است، بویژه آنکه می‌بینیم در ضمن آیات قرآن و سخنان اهل بیت علیهم السلام ابعاد تازه ای از معنی و مفهوم و نمونه‌های زیبایی از ادب اسلامی بیان شده است.

از اینرو برای استفاده بیشتر از فرهنگ غنی اهل بیت عصمت و طهارت چهل درّ گرانبها را برگزیدیم به امید آنکه بتوانیم آن‌ها را فراگرفته و در زندگی فردی و اجتماعی به خوبی پیاده کنیم و خود و جامعه را بسوی جامعه ای پر از محبت و صفا و صمیمت سوق داده و زندگی ایده آل و خداپسندانه داشته باشیم.

محمود شریفی

بیست و دوّم اردیبهشت ماه 1385

 http://hadithlib.com/