چهل حدیث ویژه «زکات»

چهل حدیث «زکات»

 

قالَ اللّهُ تَبارَک و تَعَالی:

وَقَالَ اللَّهُ اِنّی مَعَکمْ لَئِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلوةَ وَاتَیتُمُ الزَّکوةَ وَامَنْتُمْ بِرُسُلی وعَزَّرْتُمُوهم وَاَقَرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضا حَسَنا لاَُکفِّرَنَّ عَنْکمْ سَیئاتِکمْ ولَأُدْخِلَنَّکمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تحتها الْأَنْهارُ.

من با شمایم اگر نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید،

و به فرستادگانم ایمان بیاورید و از آنان پشتیبانی و یاری کنید

و به خدا وام دهید، از کارهای شما (گناهان) می‌گذرم

و شما را در بهشت‌هایی که از زیر آن‌ها نهرها جاری است وارد می‌کنم.

 

 

بخش اوّل:

جـایـگاه زکــات

نـماز و زکـات

 

            1 قَالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: لَمَّا نَزَلَتْ آیةُ الزَّکاةِ «خُذْ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِمْ بِها» فی شَهْرِ رَمِضانِ، فَاَمَرَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله مُنادِیهُ فَنَادی فی النّاسِ: اِنَّ اللّهَ تَبَارَک وَتَعَالی فَرَضَ عَلَیکمُ الزَّکاةَ کما فَرَضَ عَلَیکمُ الصَّلاةَ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

هنگامی که آیه زکات در ماه رمضان نازل شد که:

از اموال آنان صدقه بگیر تا آنان را پاکیزه و تزکیه نمایی، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دستور داد که سنخنگویش در بین مردم اعلام کند که: خدای متعال زکات را بر شما واجب کرد همانگونه که نماز را بر شما واجب کرد.

 

پایه‌های اسلام

 

            2 عَنْ اَبی جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ: بُنِی الاْءسْلامُ عَلی خَمْسَةٍ: عَلَی الصَّلاةِ، وَالزَّکاةِ، وَالصَّوْمِ، وَالْحَجِ وَالوِلایةِ.

 

امام باقر علیه السلام فرمود:

اسلام بر پنج پایه استوار است:

نماز، زکات، روزه، حج و ولایت (اهل بیت علیهم السلام).

 

پـل اسـلام

            3 قَالَ اَمیرُالمُؤمِنِینَ علیه السلام: اُوصیکمْ بِالزَّکاةِ فَاِنّی سَمِعْتُ نَبیکمْ صلی الله علیه و آلهیقُولُ: اَلزَّکاةُ قَنْطَرَةُ الاِءسْلامِ فَمَنْ اَدّاها جازَ الْقَنْطَرَةَ، وَمَنْ اِحْتَبَسَ دون‌ها وَهِی تُطْفی غَضَبَ الرَّبِّ.

 

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:

شما را به زکات وصیت و سفارش می‌کنم، از پیامبر شما که درود خدا بر او و خاندانش باد شنیدم که می‌فرمود:

زکات پل اسلام است، پس کسی که زکات بپردازد از پل می‌گذرد، و کسی که آن را نگهدارد به پایین آن سقوط خواهد کرد، و (پرداخت) زکات خشم پروردگار را فرو می نشاند.

 

ستون‌های اسـلام

 

            4 قالَ الرّاوی: سَمِعْتُ عَلیا علیه السلامیقُولُ: اَثافی الاْءسْلامِ ثَلاثٌ لاتَنْفَعُ وَاحِدةٌ مِنْهُنَّ دُونَ صَاحِبَتَیهِما: اَلصَّلاةُ، وَ الزَّکاةُ، وَ الْوِلایةُ.

 

راوی گوید: از حضرت علی علیه السلام شنیدم که می‌فرمود:

ستون‌ها و پایه‌های اسلام سه تاست که

هیچ یک از آن‌ها بدون دو تای دیگر سودی ندارد،

آن‌ها عبارت‌اند از:

نماز، زکات و ولایت.

 

شـرط پذیرش نــماز

 

            5 عَنْ اَبِی الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام قالَ: اِنَّ اللَّهَ اَمَرَ بِثَلاثَةٍ مَقْرُونٌ بِهَا ثَلاثَةٌ اُخْری: أمَرَ بِالصَّلاةِ وَالزَّکاةِ فَمَنْ صَلَّی وَلَمْ یزَک لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلاتُهُ، وَاَمَرَ بِالشُّکرِ لَهُ وَلِلْوَالِدَینِ فَمَنْ لَمْ یشْکرْ وَالِدَیهِ لَمْ یشْکرِ اللّهَ، وَأَمَرَ بِاتِّقاءِ اللّهِ وَصِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ یصِلْ رَحِمَهُ لَم یتَّقِ اللّهَ.

 

امام رضا علیه السلام فرمود:

خداوند به سه کار همراه سه کار دیگر فرمان داده است:

1 ـ فرمان به نماز و زکات داده است.

پس کسی که نماز بجا بیاورد ولی زکات را نپردازد نمازش از او پذیرفته نمی‌شود.

2 ـ و فرمان به سپاسگزاری از خود و پدر و مادر داده پس کسی که از پدر و مادرش قدردانی نکند شکر خدا را هم بجا نیاورده است.

3 ـ و فرمان به تقوای الهی و صله رحم داده است، پس کسی که صله رحم انجام ندهد تقوای الهی را مراعات نکرده است.

 

زکات و حضوردرمسجد

 

            6 عَنْ اَبی جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ: بَینَما رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آلهفِی الْمَسْجِدِ اِذْ قالَ: قُمْ یا فُلانُ، قُمْ یا فُلانُ، قُمْ یافلانُ، قُمْ یا فُلانُ، حتّی اَخْرَجَ خَمْسَةَ نَفَرٍ؛ فَقَالَ: اُخْرُجُوا مِنْ مَسْجِدِنَا لاتُصَلُّوا فیهِ وَاَنْتُمْ لاتُزَکونَ.

 

امام باقر علیه السلام فرمود:

رسول خدا صلی الله علیه و آله در مسجد بود که گفت:

فلانی بلند شو، فلانی بلند شو، فلانی بلند شو ... تا اینکه پنج نفر را بیرون کرد و فرمود:

از مسجد ما خارج شوید و شما که زکات نمی‌پردازید در مسجد ما نماز نخوانید.

 

زکات و سعادت

 

            7 قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اِذَا اَرَادَ اللّهُ بِعَبْدٍ خَیرا بَعَثَ اللّهُ اِلَیهِ مَلَکا مِنْ خُزّانِ الْجَنَّةِ فَیمْسَحُ صَدْرَهُ وَ یسْخی نَفْسَهُ بِالزَّکاةِ.

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

اگر خدا خوبی بنده ای را بخواهد، فرشته ای از خزانه دارانِ بهشت می‌فرستد تا سینه او را مسح کند و قلب او را برای پرداخت زکات سخاوتمند سازد.

 

سخی‌ترین مرد

 

            8 قالَ الصَّادِقُ علیه السلام: ... وَاَنَّ اَحَبَّ النَّاسِ اِلَی اللَّهِ تَعَالی اَسْخَاهُمْ کفَّا، وَاَسْخَی النّاسِ مَنْ اَدّی زَکاةَ مالِهِ وَلَمْ یبْخَلْ عَلَی الْمُؤْمِنینَ بِمَا افْتَرَضَ اللّهُ لَهُمْ فی مالِهِ

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

محبوب‌ترین مـردم پیـش خدا سخـاوتمندترین آن‌هاست، و سخـاوتمـندتـرین فرد کسی است که زکـات مـالش را بـپردازد و در مورد واجب مالی خود نسبت به مؤمنان بخل نورزد.

 

دشـوارترین واجـب

 

            9 عَنْ رُفَاعَةِ بْنِ مُوسی اَنَّهُ سَمِعَ اَباعَبْدِاللّهِ علیه السلامیقُولُ: مَا فَرَضَ اللّهُ عَلی هذِهِ الاُْمَّةِ شَیئا اَشَدَّ عَلَیهِمْ مِنْ الزَّکاةِ، وفی‌ها تُهْلَک عَامَتُّهُمْ.

 

رفاعه گوید که از امام صادق علیه السلام شنیدم که می‌فرمود:

خـداونـد بر این امّـت چیـزی دشــوارتر از زکات واجب نکرده است، در زکات است که خیلی از آنـان به هـلاکت می‌رسند.

 

زکات مـایه سـعادت

 

            10 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: لاتَزالُ اُمَتّی بِخَیرٍ ما لَمْ یخُونُوا وَاَدُّوا الْأَمانَةَ، وَآتَوُا الزَّکاةَ، وَاِذا لَمْ یفْعَلُوا ذلِک اُبْتُلُوا بِالْقَحْطِ وَالسِّنِینَ.

 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

امّت من تا وقتی که خیانت نکنند، و امانت‌ها را ردّ کنند، و زکات را بپردازند در خیر و سعادت خواهند بود، ولی هرگاه که چنین نکنند به قحطی و کمبود دچار خواهند شد.

 

زکـات فـرمان الهی

 

            11 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اُمِرْتُ أَنْ اُقَاتِلَ النَّاسَ حَتّی یشْهَدُوا أنْ لااِلهَ اِلاَّاللّهُ وَأنّی رَسُولُ اللَّهِ وَیقیمُوا الصَّلاةَ وَیؤتُوا الزَّکاةَ.

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

دستور دارم با مردم مبارزه کنم تا شهادت دهند که جز خدا معبودی نیست و من فرستاده خدایم و نماز بپا دارند و زکات بپردازند.

 

بخش دوّم:

آثار پـرداخت زکـات

بیمه جان و مال

 

            12 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: داوُوا مَرْضاکمْ بِالصَّدَقَةِ، وَحَصِنُّوا اَمْوَالَکمْ بِالزَّکاةِ.

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

بیماران خود را با صدقه مداوا کنید، و اموالتان را هم با پرداخت زکات حفظ و بیمه کنید.

 

زکات و آمرزش گـناه

 

            13 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اَلزَّکاةُ تُذْهِبُ الذُّنُوبَ.

 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

زکات، گناهان را از بین می‌برد.

 

زکات مایه فزونی روزی

 

            14 قَالَ اَبُوجَعْفَرٍ مُحَمَدُ بْنُ عَلی علیهماالسلام: یا جابِرُ ...وَالزَّکاةُ تَزیدُ فِی الرِّزْقِ.

 

امام باقر علیه السلام فرمود:

ای جابر ... زکات روزی انسان را زیاد می‌کند.

 

حکـمت زکـات

 

            15 قَالَ مُوسَی بْنُ جَعْفَرٍ علیهماالسلام: اِنَّمَا وُضِعَتِ الزَّکاةُ قُوتا لِلْفُقَراءِ وَتَوْفیرا لِأَمْوالِهِمْ.

 

امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود:

زکات قرار داده شده، تا خوراک نیازمندان و مایه افزایش ثروت آنان باشد.

 

آثـار زکـات

 

            16 قَالَتْ فَاطِمَةُ علیهاالسلامفی خُطْبَتِهِ: فَجَعَل الاْءیمَانَ تَطْهیرا لَکمْ مِنَ الشِّرْک وَالصَّلاةَ تَنْزیها عَنِ الْکبْرِ، وَالزَّکاةَ تَزْکیةً لِلنَّفْسِ، وَنِماءً فِی الرِّزْقِ

 

حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام فرمود:

خـداوند ایمان را مایه پاکیزگی شما از شرک قرار داد و نماز را مایه دور شدن شما از تکبر قرار داد و زکات را بخاطر پاکیزگی جان و روان و افزایش روزی واجب کرد.

 

کم و زیادی ثروت

 

            17 عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه السلاماَنَّهُ قَالَ: ما اَدّی اَحَدٌ الزَّکاةَ فَنَقَصَتْ مِن مالِهِ، وَلامَنَعَهَا اَحَدٌ فَزادَتْ فی مالِهِ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

با پرداخت زکات از ثروت کسی کم نشده، همانطور که با خودداری از پرداخت آن ثروت کسی زیاد نشده است.

 

بخش سوّم:

آثـار پـرداختن زکـات

عاقبت زکات ندادن

 

            18 عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام: مَنَ مَنَعَ قیراطا مِنَ الزَّکاةِ فَلْیمُتْ اِنْ شاءَ یهُودیا اَوْ نَصْرانّیا.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

کسی که باندازه یک قیراط از زکات واجب را نپردازد باید به دین یهود یا نصاری بمیرد.

 

رابـطه ایـمان و زکـات

 

            19 قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: مَـنْ مَنَعَ قیـراطا مِـنَ الزَّکـاةِ فَلَیسَ بِمُـؤمِنٍ وَلا مُسْـلِمٍ وَهُـوَ قَـوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ: رَبِّ ارْجِعُـونِ لَعَـلِّی اَعْمَلُ صالِحا فِیما تَرْکـتُ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

کسی که به وزن یـک قیـراط از زکات واجـب را نـپردازد مـؤمن و مسـلمان نـیست و مصـداق فـرموده خـداست (که بنده بعد از مرگ می‌گوید:) خـدایا مـرا بـرگردان تـا بعـدها کـار شـایسته انجـام دهـم.

 

زکات و مسلمانی

 

            20 عَنْ عَلی علیه السلاماَنَّهُ قالَ: اَلْماعُونُ الزَّکاةُ المَفْرُوضَةُ، وَمَانِعُ الزَّکاةِ کآکلِ الرِّبا، وَ مَن لَمْ یزَک مالَهُ فَلَیسَ بِمُسْلِمٍ.

 

علی علیه السلام فرمود:

مقصود از ماعون (در قرآن) زکات واجب است، بازدارنده زکات همانند رباخوار است، کسی که زکات مالش را نپردازد مسلمان نیست.

 

پشیمانی بی‌ثمر

 

            21 عَنْ اَبی بَصیرٍ قالَ: سَمِعْتُ اَباعَبْدِاللّهِ علیه السلامیقُولُ: مَنْ مَنَعَ الزَّکاةَ سَأَلَ الرَّجْعَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَهُوَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّوَجلَّ: رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلّی اَعْمَلُ صالِحا فِیما تَرَکتُ.

 

ابوبصیر گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می‌فرمود:

کسی که از پرداخت زکات خودداری کند هنگام مرگ تقاضای برگشت به دنیا خواهد کرد و او مصداق فرموده خداست که:

خدایا مرا به دنیا برگردان شاید بعدها کار شایسته انجام دهم.

(یعنی زکات خود را بپردازم).

 

زکات و برکت

 

            22 قَالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: اِذا مُنِعَتِ الزَّکاةُ مَنَعَتِ الاَْرْضُ برکات‌ها.

 

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هنگامی که از پرداخت زکات خودداری شود، زمین برکاتش را باز خواهد داشت.

 

زکات و بروز فقر

 

            23 قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: ... وَاِذا مُنِعَتِ الزَّکاةُ ظَهَرَتِ الْحاجَةُ

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

... هنگامی که زکات پرداخت نشود فقر و نیاز بروز خواهد کرد.

 

ترک زکات و بلا

 

            24 عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: إنَّ اللّهَ لَـیدْفَعُ بِمَنْ یصَـلّی مِنْ شیعَتِـنا عَـمَّنْ لایصَـلّی مِـنْ شیعَتِنا وَلَوْ اَجْمَعُوا عَلی تَرْک الصَّلاةِ لَهَلَکوا، وَإنَّ اللّهَ لَیدْفَعُ بِمَنْ یزَکی مِنْ شیعَتِنا عَمَّنْ لایزَکی وَلَوْ أَجْمَعُوا عَلی تَـرْک الـزَّکاةِ لَهَلَکوا.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

خداوند بواسطه نمازگزاران شیعه بلا را از شیعیانی که نماز نمی‌خوانند دفع می‌کند، و اگر همه نماز را ترک کنند هلاک خواهند شد. و خداوند بخاطر زکات پردازان شیعه بلا را از کسانی که زکات نمی‌دهند دفع می‌کند و اگر همه زکات را ترک کنند نابود خواهند شد.

 

زکات و پذیرش نماز

 

            25 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: ثَمانیةٌ لاتُقْبَلُ مِنْهُمْ صَلاةٌ، مِنْهُمْ مانِعُ الزَّکاةِ.

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

نماز هشت گروه پذیرفته نمی‌شود، یکی از آنان کسانی اند که از پرداخت زکات خودداری می‌کنند.

 

سـزای مانع الزکات

 

            26 قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: اِذا قامَ الْقائِمُ اَخَذَ مانِعَ الزَّکاةِ فَضَرَبَ عُنُقَهُ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

وقتی که قائم آل محمّد علیه السلام قیام کند مانع الزکاة (کسی که اهل پرداخت زکات نیست) را گرفته گردنش را می زند.

 

عـاقبت زکات ندادن

 

            27 عَنْ اَبی جَعْفَرٍ علیه السلاماَنَّهُ قالَ: ما مِنْ عَبْدٍ مَنَعَ مِنْ زَکاةِ مالِهِ شَیئا اِلاّ جَعَلَ اللّهُ ذلِک یوْمَ الْقیامَةِ ثُعْبانا مِنْ نارٍ مُطَوَّقا فی عُنُقِهِ ینْهَشُ مِنْ لَحْمِهِ حَتّی یفْرَغَ مِنَ الْحِسابِ وَهُوَ قَوْلُ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ «سَیطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یوْمَ الْقِیامَةِ» یعْنی ما بَخِلُوا بِهِ مِنَ الزَّکاةِ.

 

امام باقر علیه السلام فرمود:

بنده ای که از پرداخت مقداری از زکات واجب خودداری کند خداوند روز قیامت آن مال را بصورت اژدهایی از آتش قرار می‌دهد که در گردن آن شخص پیچیده و گوشت او را می‌درد، تا اینکه از حسابرسی آزاد گردد و آن فرموده پروردگار (در قرآن) است که فرمود:

آنچه را بخل ورزیدند، روز قیامت طوق گردنشان خواهد شد. (یعنی آنچه از زکات ندادند)

 

ریـشه فقر و گرسـنگی

 

            28 قالَ الصّادِقُ علیه السلام: اِنَّما وُضِعَتِ الزَّکاةُ اِخْتِبارا لِلاَْغْنیاءِ وَمَعُونَةً لِلْفُقَراءِ، وَلَوْ اَنَّ النّاسَ أدُّوا زَکاةَ اَمْوالِهِمْ ما بَقِی مُسلِمٌ فَقیرا مُحْتاجا وَلاَسْتَغْنی بِما فَرَضَ اللّهُ لَهُ، وَاِنَّ النّاسَ ما افْتَقَرُوا وَلا احْتاجُوا وَلا جاعُوا وَلاعَرَوْا اِلاّ بِذُنُوبِ الأَغْنِیاءِ وَحَقیقٌ عَلَی اللّهِ تَبارَک وَتَعالی اَنْ یمْنَعَ رَحْمَتَهُ مِمَّنْ مَنَعَ حَقَ اللّهِ فی مالِهِ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: زکات قرار داده شده تا آزمایش ثروتمندان و کمک به فقرا باشد، اگر مردم زکات اموال خود را بپردازند هیچ مسلمان نیازمندی باقی نمی‌ماند و با آنچه که خدا واجب کرده بی نیاز می‌گردد و مردم فقیر و محتاج و نیازمند و گرسنه و برهنه نمی‌شوند مگر بواسطه گناهان ثروتمندان شایسته است که خداوند رحمت خود را از کسانی که حق خدا را در ثروت خود ادا نکنند باز دارد.

 

بخیل حقیقی

 

            29 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: لَیسَ الْبَخیلُ مَنْ اَدّی الزَّکاةَ الْمَفْرُوضَةَ مِنْ مالِهِ، وَاَعْطَی النائِبَةَ فی قَوْمِهِ، اِنَّمَا الْبَخیلُ حَقُّ الْبَخیلِ مَنْ لَمْ یؤَدِّ الزَّکاةَ الْمَفْرُوضَةَ مِنْ مالِهِ، وَلَمْ یعْطِ النائِبَةَ فی قَوْمِهِ وَهُوَ یبَذِّرُ فیما سَوی ذلِک.

 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که زکات واجب مالش را بپردازد و برای گرفتاری‌های بستگان خود خرج کند بخیل نیست. همانا بخیل حقیقی کسی است که زکات واجب مالی خود را نپردازد و در راه رفع مشکلات بستگان خویش خرج نکند در حالی که در موارد دیگر افراط و اسراف می‌کند.

 

انـواع دزدهـا

 

            30 قالَ الصّادِقُ علیه السلام: اَلسُّراقُ ثَلاثَةٌ: مانِعُ الزَّکاةِ، وَمُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّساءِ، وَ کذلِک مَنْ اِسْتَدانَ وَ لَمْ ینْوِقَضائَهُ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: دزدان سه نوع‌اند: مانعین زکات، کسانی که مهریه زنان را حلال می‌شمارند (و نمی‌دهند)، و کسی که قرض می‌کند ولی قصد پرداخت ندارد.

 

بخش چهارم:

مـوارد و مصرف زکـات

زکات‌های واجب

 

            31 عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: وَضَعَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آلهالزَّکاةَ عَلی تِسْعَةِ اَشْیاءَ: اَلْحِنْطَةِ وَالشَّعیرِ وَالتَّمْرِوُالذَّهَبِ وَالفِضَّةِ وَالاْءبِلِ وَالْبَقَرِ وَالْغَنَمِ وَعَفی رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَمّا سَوی ذلِک.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آلهبر نُه چیز زکات قرار داد: گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند و غیر از این‌ها را بخشید.

 

زکات گیرندگان

 

            32 عَنْ سُماعَةَ قَالَ: سَألتُهُ [اَباعَبداللّه] عَنِ الزَّکاةِ لِمَنْ یصْلَحُ اَنْ یأْخُذَها؟ فَقالَ: هِی لِلَّذی وَاللّهِ فی کتابِهِ «لِلْفُقَراءِ وَالْمَساکینِ وَالعامِلینَ عَلَیها وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فی الرِّقابِ وَالغارِمینَ وَفی سَبیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبیلِ فَریضةً مَنَ اللّهِ».

 

سماعة گوید: از امام صادق سؤال کردم چه کسی شایسته است که زکات بگیرد؟ فرمود: به خدا قسم، زکات برای آنان است که در کتاب او (قرآن) نامشان بیان شده است: فقراء، بیچارگان، جمع آورندگان آن، کسانی که با گرفتن زکات قلب‌هایشان نسبت به اسلام نرم می‌شود، در (آزادی) بندگان، بدهکاران، راه خدا و کسی که در راه مانده است. این‌ها تکلیف واجب از سوی پروردگار است.

 

زکـات و تـأمـین معاش دیـگران

 

            33 عَنْ یونُسَ بْنِ یعْقُوبَ قالَ: قُـلْتُ لاَِبی عَـبْدِاللّهِ: عَیـالُ الْمُسْـلِمینَ اُعْطـیهِمْ مِنَ الـزَّکاةِ فاش‌تری لَهُمْ مِنْها ثیابا وَ طَعاما وَ أَری اَنَّ ذلِک خَیرٌ لَهُمْ، فَقالَ: لابَـأْسَ.

 

یونس بن یعقوب می‌گوید: به امـام صـادق علیه السلامگفتم: به خانواده مسلمانان از زکات می‌پردازم برای آنان از زکات لباس و غذا می‌خرم و چنین می‌پندارم که این برای آنان خیر و مصلحت است امام علیه السلام فرمود: مانعی نـدارد.

 

زکــات برای درماندگان

 

            34 قالَ رَسُولُ اللّهِ علیه السلام: لاتَحِلُّ الصَّدَقَةُ لِغَنی وَلالِذی مِرَّةٍ سَوی وَلالِمُتَحَرِّفٍ، وَلالِقَوی، قُلْتُ: ما مَعنی هذا؟ قالَ: لایحِلُّ أَنْ یأْخُذَها وَهُوَ یقْدِرُ علیان یکفَ نَفْسَهُ عَنْها.

 

رسـول اکـرم صلی الله علیه و آله فرمود: صدقه [و زکات] برای ثروتمند و کسی که عاقل و تندرست است و کسی که شغل و حرفه ای دارد حلال نیست. گفتم: معنای این حرف چیست؟ فرمود: روا نیست که صدقه و زکات بگیرد در حالی که می‌تواند از آن استفاده نکند.

 

زکات بستگان

 

            35 عَنْ اَبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام اَنَّهُ قالَ: خَمْسَةٌ لایعْطَوْنَ مِنَ الزَّکاةِ: اَلْوَلَدُ وَالْوالِدانِ وَالْمَرْأَةُ وَالْمَمْلُوک لاَِنَّهُ یجْبَرُ عَلَی النَّفَقَةِ عَلَیهِمْ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: به پنج گروه زکات پرداخت نمی‌شود: فرزند، پدر و مادر، همسر و بنده (کنیز و غلام) چون انسان مجبور است به آنان نفقه بدهد. (چون آنان واجب النفقه اند)

 

بخش پنجم:

سایر زکات‌های واجـب

زکـات فـطره و مـرگ

 

            36 قالَ الصّادِقُ علیه السلام: اَلفِطْرَةُ واجِبَةٌ عَلی کلِّ مُسْلِمٍ، فَمَنْ لَمْ یخْرِجْها خیفَ عَلَیهِ الفَوْتُ، فَقیـلَ لَهُ: وَمَا الْفَوْتُ؟ قـالَ: آ لْمَوْتُ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: زکات فطره بر هر مسلمانی واجب است، کسی که آنرا نپردازد بیم آن می‌رود که فوت شود. پرسیدند فوت چیست؟ فرمود: مـرگ.

 

تکمیل زکـات

 

            37 عَنْ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ آبائِهِ علیهم السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله: مَنْ اَدّی زَکاةَ الفِطْرِ عَمَّ اللّهُ لَهُ ما نَقَصَ مِنْ زَکاتِهِ.

 

امام هفتم بنقل از اجدادش نقل کرده که: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که زکات فطره را بپردازد، خداوند کمبود زکات واجب او را تکمیل می‌کند.

 

زکات همگانی

 

            38 قالَ الصّادِقُ علیه السلام: فی قَوْلِهِ: «وَاَوْصانی بِالصَّلاةِ والزَّکاةِ» قالَ: زَکاةُ الرُّؤُوسِ لاَِنَّ کلَّ النّاسِ لَیسَتْ لَهُمْ اَمْوالٌ، وَاِنَّما الفِطْرَةُ عَلَی الْفَقیرِ وَالْغنی وَالصَّغِیرِ وَالْکبِیرِ.

 

امام صادق علیه السلام در فرموده خداوند از قول حضرت عیسی «و مرا به نماز و زکات سفارش کرد» فرمود: منظور زکات سرانه (فطره) است چون همه مردم ثروت ندارند (تا زکات سال بر آنان واجب شود و امّا زکات فطره بر فقیر و ثروتمند و کوچک و بزرگ واجب است.

 

تکمیل روزه

 

            39 قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: اِنَّ مِنْ تَمامِ الصَّوْمِ اِعْطاءُ الزَّکاةِ یعْنِی الْفِطْرَةَ، کما اَنَّ الصَّلاةَ عَلَی النَّبِی صلی الله علیه و آلهمِنْ تَمامِ الصَّلاةِ، لاِنَّهُ مَنْ صامَ وَلَمْ یؤَدِّ الزَّکاةَ فَلا صَوْمَ لَهُ اِذا ترک‌ها مُتَعَمِدّا.

 

امـام صـادق علیه السلام فرمـود: تکمـیل روزه به پرداخـت زکات فطره اسـت، هــمانطور که صلوات و درود بر پیامبر (در تشهّد) تکمیل نمـاز است، زیـرا کـسی که روزه بگـیرد ولی عمداً زکات را نپردازد روزه ای برای او نیست. (یعـنی روزه‌اش پذیرفـته نمی‌شود).

 

زکات اعضاء

 

            40 قالَ الصّادِقُ علیه السلام: عَلی کلِّ جُزْءٍ مِنْ اَجْزائِک زَکاةٌ واجِبَةٌ لِلّهِ عزَّوَجَلَّ، بَلْ عَلی کلِ شَعْرَةٍ، بَلْ عَلی کلِّ لَحْظَةٍ! فَزَکاةُ الْعَینِ اَلنَّظَرُ بِالْعِبْرَةِ وَالغَضُّ عَنِ الشَّهَواتِ وَما یضاهیها، وَزَکاةُ الْأُذُنِ اِسْتِماعُ الْعِلْمِ وَالْحِکمَةِ وْ الْقُرْآنِ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: به هر یک از اعضای تو زکاتی واجب برای خدا در عهده توست، بلکه بر هر مویی بلکه بر هر نگاهی (زکاتی بر عهده داری) زکات چشم نگاه با عبرت و چشم پوشی از شهوات و امثال آن است، و زکات گوش، گوش کردن به علم و حکمت و قرآن است.

 

 

 

زکات در لغت به معنای طهارت و پاکیزگی و رشد و نمو می‌باشد و در اصطلاح دانشمندان اسلامی و مردم مسلمان مقدار معینّی از دارایی است که با شرایط خاصّی باید از مال صاحبش جدا شود و به مصرف فقراء و مستمندان و کارهای خیر دیگر برسد.

به تعبیر دیگر زکات خارج کردن قسمتی از دارایی است تا بقیه با برکات الهی رشد و نموّ کند و درجات صاحبش را زیاد نماید و مال را از حرام و صاحبش را از صفات زشت و نکوهیده پاک و پاکیزه کند. پس می‌توان گفت: از آنجا که پرداخت زکات مایه پاکیزگی روح و روان انسان از دنیاپرستی، خودخواهی، بخل، پستی، قساوت، طمع و کینه است آن را زکات نامیدند.

زکات یکی از مهم‌ترین وظایف دینی و عبادات و از ضروریات اسلام و سومین فروع دین است و به عبارت دیگر دومین ستون دین به شمار آمده است. زکات در قرآن کریم و احادیث امامان معصوم دارای جایگاهی بس بلند و پراهمیت است با دقت در آیات قرآن درمی یابیم در پی بیشتر آیه‌های مربوط به نماز صحبت از زکات و اهمیت آن به میان آمده است.

در روایتی از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و امام صادق علیه السلام آمده که: کسی که یک قیراط (حدود دو گرم) از زکات مال خود را نپردازد مؤمن و مسلمان نیست و در دیگری آمده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهروزی در مسجد پنج نفر را که زکات مال خود را نمی‌پرداختند از مسجد بیرون کرد و فرمود:

«شما که زکات نمی‌دهید از مسجد ما بیرون بروید و در مسجد ما نماز نخوانید.» و در روایت دیگری نقل شده: زکات خود را بپردازید تا نمازتان پذیرفته شود.

از طرف دیگر در روایات هشدار داده شده چنانچه مردم زکات مال خود را نپردازند زمین به فرمان الهی برکات خود را برمی دارد و مردم گرفتار قحطی و فقر می‌شوند و تعبیرات تکان دهنده ای که در صفحات بعدی آن‌ها را از زبان معصومان خواهیم خواند. نکته دیگری که در احادیث بآن تأکید شده اینست که واجبات مالی یکی از آزمایش‌های الهی بلکه به تعبیر امام صادق علیه السلام از سخت‌ترین امتحانات الهی است، که هر کسی از عهده آن برنمی آید، و شایسته است انسان توجه داشته باشد که خداوند بزرگ و مهربان ثروت را در اختیار انسان گذاشته و مالک حقیقی خود انسان و ثروت و همه چیز او خداست. بنابراین آنچه را فرمان داده باید پرداخت تا آنچه می‌ماند برای انسان پاک و پاکیزه و حلال باشد و با پرداخت آن علاوه بر اینکه فرمان الهی و صاحب حقیقی اجرا شده و نیازهای جامعه نیز برطرف گردیده و انسان با گذشت از مال و ثروت، خود را ساخته و روح و روان خود را جلا می‌دهد، پاداش اُخروی را هم به دنبال دارد.

در این بخش سعی شده اهمیت و جایگاه واقعی زکات از دیدگاه چهارده معصوم و فواید و آثار دنیوی و اخروی و مادی و معنوی و آثار نپرداختن زکات و گرفتاری‌هایی که در اثر ترک این واجب الهی گریبان گیر جامعه اسلامی می‌شود و سایر مسائل مهم مربوط به موضوع زکات از زبان آن بزرگواران ارائه گردد. به امید اینکه با الهام گرفتن از رفتار و کردار و گفتار پیشوایان راه زندگی صحیح و انسانی و با شرافت را پیدا کرده و در آن مسیر گام برداریم اینک شما و این چهل درّ گرانبها.

قم ـ محمود شریفی

11 ذیقعده 1416 روز میلاد امام هشتم علیه السلام

و 12 فروردین 1375 روز جمهوری اسلامی

http://www.hadithlib.com/