چهل حدیث در موضوع «صدقه »

چهل حدیث «صدقه جاریه»

 

پیام الهی

 یا ایها الّذینَ آمَنوُا! اَنْفِقُوا مِمّا رَزَقْناکم مِنْ قبلان یأتِی یوْمٌ لا بَیعٌ فیهِ وَ لاخُلَّةٌ وَ لا شفاعَةٌ.(بقره، 254)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید!

از آنچه به شما روزی داده‌ایم، انفاق کنید،

پیش از رسیدن روزی که در آن روز (قیامت) نه داد و ستدی است و نه دوستی و واسطگی (و هیچ کدام به کار نمی‌آید).

 

 

شتاب به کار نیک

         1 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: مَنْ اِرْتَـقَبَ الْمَوْتَ سارَعَ فِی الْخَـیراتِ.

 رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

هر کس که چشم به راه مرگ باشد، در کارهای خیر، شتاب می‌کند.

 

آمادگی برای مرگ

 

      

2 قال علی علیه السلام: اِنَّ اَمْرا لا تَعْلَمُ مَتی یفْجَأُک، ینْبَغی اَنْ تَسْتَعِدَّ لَهُ قبلان یغْشاک.

 

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

چیزی را که نمی‌دانی کی ناگهانی سراغت می‌آید (یعنی مرگ)، سزاوار است پیش از آنکه تو را فرا گیرد، برای روبه رو شدن با آن آماده شوی.

 

پاداش‌های پس‌از مرگ

 

        3 قالَ الصّادِقُ علیه السلام: لَیسَ یتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الأَجْرِ اِلاّ ثَلاثُ خِصالٍ: صَدَقةٌ اَجْراها فی حَیاتِهِ فَهِی تَجْری بَعْدَ مَوْتِهِ، و سُنَّةُ هُدی سنّ‌ها فَهِی یعْمَلُ بِها بَعْـدَ مَوْتِهِ، اَوْ وَلَـدٌ صـالِحٌ یـدْعُـولَـهُ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

پس از مرگ انسان، جز از ناحیه سه خصلت، پاداشی به او نمی‌رسد: صدقه ای که در حال حیاتش جاری ساخته و پس از مرگش هم جریان می‌یابد، سنّت و روش هدایتی که بنیان گذاشته و پس از مرگ هم به آن عمل می‌شود، و فرزند شایسته ای که برای او دعا می‌کند.

 

عـاقبت بخـیری

 

        4 قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله: مَن خُتِمَ لَهُ بِلا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَمَنْ خُتِمَ لَهُ بِصیامِ یوْمٍ دَخَلَ الْجَنَّـةَ، وَمَنْ خُتِمَ لَهُ بِصَدَقَةٍ یریدُ بِها وَجْهَ اللّهِ دَخـَلَ الجَنـَّةَ.

 

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس که عمرش با «لااله الا اللّه» ختم شود، وارد بهشت می‌شود، هرکس که عمرش با یک روز روزه به پایان رسد، به بهشت می‌رود، و کسی هم که پایان عمرش با صدقه ای باشد که هدفش از آن، رضای الهی است، وارد بهشت می‌شود.

 

پیش فرستادن نیکی

 

        5 عَن بعضِ الائمّة علیه السلام قالَ: اِنَّ اللّهَ تَبارَک و تَعالی یقولُ: اِبْنَ آدَمَ! تَطَوَّلْتُ عَلَیک بِثَلاثَةٍ: سَـتَـرْتُ عَـلیک ما لَوْ یـعْلَمُ بِـهِ اَهْـلُـک مـا وارَوْک وَ اَوْسَعْتُ عَلیک فَاسْتَقْرَضْتُ مِنک فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیرا، وَ جَعَلْتُ لَک النَّظْرَةَ عِنْدَ مَوْتِـک فی ثُـلْثِـک فَلَمْ تُـقَـدِّمْ خَـیرا.

 

از یکی از امامان روایت است که فرمود: خداوند متعال می‌فرماید: ای فرزند آدم! با سه نعمت به تو احسان کردم: چیزهایی را از کارهایت پوشاندم که اگر خانواده‌ات آن‌ها را می‌دانستند، تو را دفن نمی‌کردند، رزق و روزی تو را توسعه دادم و از تو قرض خواستم و تو کار نیکی پیش نفرستادی، و تو را مهلت دادم که هنگام مرگت در یک سوّم مال خویش وصیت کنی، و تو نیکی و خیری را پیش نفرستادی.

 

وصیـت نامه

 

        6 قال رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: ما ینْبَغی لاِءِمْرِءٍ مُسلِمٍ اَنْ یبیتَ لَـیلَةً اِلاّ وَ وَصِـیـتُةُ تَـحْتَ رَأسِـهِ.

 

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

برای یک مسلمان سزاوار نیست که شبی را بخوابد، مگر آنکه وصیتنامه اش زیر سرش باشد.

 

وصـیت به ثُـلث

 

        7 قالَ الصّادقُ علیه السلام: اِنَّ لِصـاحِـبِ الْمـالِ اَنْ یعْـمَلَ بِـمـالِهِ ماشـاءَ مـا دامَ حَیـا، اِنْ شـاءَ وَهَبَهُ، وَ اِنْ شاءَ تَصَـدَّقَ بِهِ وَ اِنْ شاءَ تَرَکهُ الیان یأتِیهُ الْمَـوْتُ، فَـاِنْ اَوْصی بِهِ فَلَیسَ لَهُ اِلاّ الثُلُثُ، اِلاّ اَنَّ الْفَـضْلَ فیان لا یضَـیـعَ مَنْ یـعُـولُهُ وَ لا یضُـرَّ بِـوَرَثَتِـهِ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

شخص پولدار می‌تواند تا زنده است، هر نوع تصرّفی در مال خود انجام دهد: اگر بخواهد، آن را می‌بخشد و اگر بخواهد، آن را صدقه می‌دهد و اگر بخواهد، می‌تواند همانطور بگذارد تا مرگش فرا رسد. پس اگر وصیت کرد (که در راهی خرج شود) جز به اندازه یک سوم حق وصیت ندارد، الاّ اینکه فضیلت در آن است که حقِ افراد تحت تکفّل خود را ضایع نکند و به ورثه خود زیان نرساند.

 

راز ناخوشایندی مرگ

 

        8 سُئِلَ الْحَسَنُ علیه السلام: ما بالُنا نَکرَهُ الْمَوْتَ وَ لا نُحِبُّهُ؟ فَقال علیه السلام: اِنَّکمْ اَخْرَبْتُمْ آخِرَتَکمْ وَ عَمَّرْتُمْ دُنْیاکم، فَاَنْتُمْ تَکرَهُونَ النَّقْلَةَ مِنَ الْعُمْرانِ اِلَی الْخَرابِ.

 

از امام حسن مجتبی علیه السلام پرسیدند:

چرا از مرگ بدمان می‌آید و آن را دوست نداریم؟

فرمود: زیرا شما آخرت خود را خراب کرده و دنیایتان را آباد ساخته‌اید، از این رو منتقل شدن از محلّ آباد به ویرانه را، دوست ندارید.

 

نیکی، همدم انسان

 

        9 قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله: یتْبَعُ الْمَیتَ ثَلاثَةٌ: اَهْلُهُ وَ مالُهُ وَ عَمَلُهُ، فَیرْجِعُ اِثْـنانِ وَ یبْـقی واحِـدٌ، یرْجِـعُ اَهْلُهُ وَ مالُهُ وَ یبْقی عَمَلُهُ.

 

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

همراه مرده، سه چیز او را همراهی می‌کند (تا لب گور). دو تا بر می‌گردد و یکی باقی می‌ماند. خانواده و مالش برمی گردد ولی عملش با او همراه می‌ماند.

 

صــدقه جـاریه

 

        10 قالَ رسولُ الله صلی الله علیه و آله: اِذا ماتَ الاِنْسانُ اِنْقَطَعَ عَمَلُهُ اِلاّ مِنْ ثَلاثٍ: صَدَقَةٍ جارِیةٍ، اَوْ عِلْمٍ ینْتَفَعُ بِهِ، اَوْ وَلَدٍ صالحٍ یدْعُو لَهُ.

 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

هرگاه انسان بمیرد، عملش هم قطع می‌شود، مگر از سه راه: صدقه جاریه، یا عملی که از آن سود می‌برند، یا فرزند شایسته ای که برای او دعا می‌کند.

 

بهره‌گیری از مال

 

        11 قالَ علی علیه السلام: اِنَّ الْعَبْدَ اِذا ماتَ قالَتِ الْمَلائِکةُ ماقَدَّمَ؟ وَقالَ النّاسُ ما اَخَّرَ؟ فَقَدِّمُوا فَضْلاً یکنْ لَکمْ وَلا تُؤَخِّرُوا کـلاًّ یکنْ عَلَیکمْ، فَاِنَّ الْمَحْرُومَ مَنْ حَرُمَ مِنْ خَیرِ مالِهِ، وَالْمَغْبُوطَ مَنْ ثَقُلَ بِالصَّدَقاتِ وَ الْخَیراتِ مَوازینُهُ.

 

امام علی علیه السلام فرمود:

هرگاه بنده ای از دنیا رود، فرشتگان گویند: «چه پیش فرستاده است؟» و مردم گویند: «چه برجا گذاشته است؟» پس مال اضافه خود را (با صدقه) پیش فرستید تا به سود شما شود، و همه را برجای نگذارید که به زیان شما شود. همانا محروم، کسی است که از خیر دارایی خود محروم شود و مغبوط (که دیگران به حال او غبطه می‌خورند) کسی است که وزنه اعمالش با صدقات و خیرات سنگین شود.

 

صدقات پس از مرگ

 

        12 قال الصّادق علیه السلام: سِتَّةٌ یلْحَـقْنَ الْمُـؤمِنَ بَعْدَ وَفاتِهِ: وَلَدٌ یسْتَغْفِرُ لَهُ، و مُصْحَفٌ یخْلِفُهُ، وَ غَرْسٌ یغْرِسُهُ، وَ صَدَقَةُ ماءٍ یجْریهِ، وَ قَلیبٌ یحْفِرُهُ وَ سُنَّةٌ یؤْخَذُ بها مِنْ بَعدِهِ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

پس از درگذشت مؤمن، شش چیز است که (ثوابش) به او می‌پیوندد:

1 ـ فرزندی که برای او آمرزش می‌طلبد، 2 ـ قرآنی که بر جای می‌گذارد (و آن را می‌خوانند)، 3 ـ نهالی که آن را می‌کارد، 4 ـ صدقه آبی که آن را جاری می‌سازد، 5 ـ چاهی که آن را حفر می‌کند 6 ـ روشی که بنیان می‌نهد و پس از او دیگران به آن عمل می‌کنند.

 

برکت مـال

 

        13 قال علی علیه السلام: اِنَّما لَک مِنْ مالِک ما قَدَّمْتَهُ لاِخِرَتِک، وَمـا اَخَّـرْتَـهُ فَـلِلْوارِثِ.

 

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

تنها بهره تو از دارایی‌ات، همان مقدار است که برای آخرت خود پیش فرستاده ای، و آنچه را که تأخیر بیندازی و به جا گذاری، سهم وارث است.

 

در خـدمت خـوبان

 

        14 قـال الصّـادقُ علیه السلام: اِعْلَمْ اَنَّهُ مَنْ لَمْ ینْفِقْ فی طاعَةِ اللّهِ اُبْتُلِی بِاَنْ ینْفِقَ فی مَعْصِیةِ اللّهِ عَزّوَجَلّ، وَ مَـنْ لَمْ یـمْشِ فی حاجَـةِ وَلِی اللّهِ اُبْتُلِی بِاَنْ یمْشِی فی حاجَةِ عَدُوِّاللّهِ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود:

بدان که هر کس در راه طاعت خدا خرج نکند، به خرج کردن در راه معصیت خدا گرفتار می‌شود و هرکس در راه انجام نیاز دوستِ خدا گام برندارد، به تلاش در راه تأمین نیاز دشمن خدا گرفتار می‌شود.

 

ره‌توشـه آخرت

 

        15 قال علی علیه السلام: یا اَهْلَ الدِّیارِ الْمُوحِشَةِ وَ الْمَحالِّ المُقْفِرَةِ وَ القُبُورِ المُظْلِمَةِ، یا اَهْلَ التُّرْبَةِ، یا اَهْلَ الْغُربَةِ، یا اَهْلَ الْوَحْدَةِ، یا اَهْلَ الْوَحْشَةِ، اَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ سابِقٌ وَ نَحْنُ لَکمْ تَبَعٌ لاحِقٌ، اَمَّا الدُّورُ فَقَدْ سُکنَتْ، وَ اَمَّا الأَزْواجُ فَقَدْ نُکحَتْ، وَ اَمَّا الأموالُ فَقَدْ قُسِّمَتْ، هذا خَبَرُ ما عِنْدَنا، فَما خَبَرُ ما عِندَکمْ؟ ثُمَّ الْتَفَتَ اِلی اَصْحابِهِ فَقالَ: اَما وَاللّهِ لَوْ اُذِنَ لَهُمْ فِی الکلامِ، لأَخْبَرُوکم «اَنَّ خَـیرَ الـزّادِ التّـقـوی».

 

حضرت علی علیه السلام هنگام بازگشت از جنگ صفّین، چون در بیرون کوفه به قبرستان رسید، خطاب به مردگان و اسیرانِ خاک، چنین فرمود:

ای ساکنان دیار وحشتناک و جایگاه‌های خالی و گورهای تاریک! ای خاک نشینان غریب! ای اهل تنهایی و وحشت! شما پیشرو ما بودید که جلوتر از ما رفته‌اید و ما به شما خواهیم پیوست. امّا خانه‌ها را ساکن شدند، همسران را گرفتند و اموال را تقسیم کردند. این، خبری است که نزد ماست. پیش شما چه خبر است؟ سپس روی به اصحاب خویش کرد و فرمود: به خدا قسم اگر به آنان اجازه سخن دهند، به شما خبر خواهند داد که «بهترین رهتوشه، تقواست»!

 

خوشحالی برای کار خیر

 

        16 قال علی علیه السلام: اَکثِرْ سُرُورَک عَلی ما قَدَّمْتَ مِنَ الخَیرِ وحُزْنَک عَلی ما فاتَک مِنْهُ.

 

امام علی علیه السلام فرمود:

شادی خود را برای کارهای نیکی که پیشاپیش (برای آخرت) فرستاده ای زیاد کن و اندوه فراوانت را برای نیکی‌هایی قرار بده که از دستت رفته است.

آن کسی را بستایید که اندر همه عمر

بهر آسایش مردم قدمی بردارد

نیک مرد آنکه نگردد دل او هرگز شاد

مگر از خاطر کس بار غمی بردارد.

 

 

تا فرصت باقی اسـت…

 

        17 قالَ رَسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: اَفْضَلُ الصَّدَقَةِ اَنْ تَصَدَّقَ وَاَنْتَ صَحیحٌ شَحیحٌ تَأْمَلُ الْعَیشَ وَتَخْشَی الْفَقْرَ، وَلاتُمَهِّلْ حَتّی اِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ قُلْتَ: لِفُلانٍ کذا وَلِفُلانٍ کذا.

 

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

بهترین صدقه آن است که در حالی که صحیح و سالم هستی و امید به زندگی داری و از تنگدستی هـم هـراسان باشی، صدقه بدهی، صدقه را آن قدر به تأخـیر نینداز تا آنـکه جـان به گلوگاه برسـد، آنـگاه بگویی: برای فلانی این قدر بدهید و به فـلانی آن قـدر!

تیره روزان جهان را به چراغی دریاب

تا پس از مرگ، تو را شمع مزاری باشد «صـائـب»

 

 

بهـترین اندوخـته

 

        18 قالَ رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: خَیرُ مالِ الْمَرْءِ وَذَخائِرُهُ الصَّدَقَةُ.

 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین ثروت و اندوخته انسان، «صدقه» است.

 

مال، در خدمت نیکی

 

        19 قالَ علی علیه السلام: مَنْ کانَ لَهُ مالٌ فَلْیصِلْ بِهِ الْقَرابَةَ وَلْیحْسِنِ الضِّیافَةَ وَلْیفُک بِهِ الْعانی وَالْأسیرَ، فَإنَّ الْفَوْزَ بِهذِهِ الخِصالِ مَکارِمُ الدُّنْیا وَشَرَفُ الآخِرَةِ.

 

علی علیه السلام فرمود:

کسی که مال و ثروتی دارد، با آن به خویشاوندانش نیکی کند و خوب مهمانی کند و بوسیله آن، گرفتار واسیری را آزاد سازد، همانا رسیدن به این ویژگیها، بزرگواری‌های دنیا و شرافت آخرت است.

تا توانی به جهان خدمت محتاجان کن

به دمی، یا دِرمی، یا قلمی یا قدمی

 

 

ورثـه نـاسپاس

 

        20 قالَ علی علیه السلام: اَلا! وَاِنَّ اللِّسانَ الصّالِحَ یجْعَلُهُ اللّهُ تَعالی لِلْمَرْءِ فیالنّاسِ خَیرٌ لَهُ مِنَ الْمالِ یوَرِّثُهُ مَنْ لایحْمَدُهُ.

 

علی علیه السلام فرمود:

آگاه باشید! زبان خیر و یادنیکی که خداوند در میان مردم از کسی برجای می‌گذارد، برای او بهتر از ثروتی است که برای کسی به ارث بگذارد که سپاسگذار او نباشد.

نام نیکی گر بماندزآدمی

بهْ کزو مانَدسرای زرنگار

 

 

نام نـیک

 

        21 قالَ علی علیه السلام: مَنْ بَذَلَ بِرَّهُ اِشْتَهَرَ ذِکرُهُ.

 

علی علیه السلام فرمود:

کسی که نیکی خود را به مردم برساند، نام و یادش مشهور گردد.

 

بزرگ‌ترین حسـرت

 

        22 قال علی علیه السلام: اِنَّ اَعْظَمَ الْحَسَراتِ یوْمَ القیامَةِ حَسْرَةُ رَجُلٍ کسَبَ مالاً فی غَیرِ طاعَةِ اللّهِ، فَوَرِثَهُ رَجُلٌ فَاَنْفَقَهُ فی طاعَةِ اللّهِ سُبْحانَهُ فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّةَ وَدَخَلَ الأوَّلُ بِهِ النّارَ.

 

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

یقیناً بزرگ‌ترین حسرت‌ها در روز قیامت، حسرتِ کسی است که در غیر راه خدا ثروتی به دست آورده باشد (و چون از دنیا برود) آن را برای دیگری به ارث بگذارد و آن وارث، آن را در راه طاعت خدای سبحان خرج کند و از این راه به بهشت برود، ولی آن شخص اوّل، به وسیله همان مال به دوزخ رود.

 

مسـتی ثـروت

 

        23 قالَ علی علیه السلام: اِسْتَعیذُوا بِاللّهِ مِنْ سَکرَةِ الْغِنی، فَاِنَّ لَهُ سَـکرَةً بَعـیدَةَ الاْءفاقَـةِ.

 

امام علی علیه السلام فرمود:

از مستی ثروت، به خداوند پناه ببرید، چرا که برای ثروتمندی، سرمستی یی است که دیر به هوش می‌آید.

 

مـال بی بـرکت

 

        24 قال النّبی صلی الله علیه و آله: مَنْ مَنَعَ مالَهُ مِنَ الأَخْیارِ اِخْتِیارا صَرَفَ اللّهُ مالَهُ اِلَی الأَشْرارِ اضطراراً.

 

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که با اختیار، ثروت خود را از خوبان دریغ کند، خداوند به ناچار، مال او را صرف اشرار و بَدان می‌کند.

چو سائل از تو به زاری طلب کند چیزی

بده، و گرنه ستمگر به زور بستاند

 

 

سعادتِ دنیا و آخرت

 

        25 قال علی علیه السلام: اَلنّاسُ فِی الدُّنیا عامِلانِ: عامِلٌ عَمِلَ فِی الدّنیا لِلّدُنْیا، قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیاهُ عَنْ آخِرَتِهِ... فَیفْنی عُمُرَهُ فی مَنْفَعَةِ غَیرِهِ، وَعامِلٌ عَمِلَ فِی الدّنیا لِما بَعْدَها فَجائَهُ الَّذی لَهُ مِنَ الدُّنیا بِغَیرِ عَمَلٍ، فَاَحْرَزَ الْحَظَّینِ مَعا وَمَلَک الدّارَینِ جمیعاً.

 

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

مردم در دنیا دو گونه کار می‌کنند: یکی آنکه در دنیا برای دنیا کار می‌کند و دنیایش او را از آخرتش غافل می‌سازد... پس عمر خود را در راه منافع دیگران تباه می‌سازد، دیگری آنکه در دنیا برای پس از دنیا کار می‌کند، امّا سهم او از دنیا بدون کار به او می‌رسد، این گروه، هر دو بهره را به دست می‌آورند وهم دنیا دارند، هم آخرت.

 

راهِ بهـشت

 

        26 قالَ الصّادقُ علیه السلام: اِنَّ اللّهَ تَعالی خَلَقَ خَلْقا مِنْ خَلْقِهِ اِنْتَجَبَهُمْ لِقَضاءِ حَوائِجِ فُقَراء شیعَتِنا عَلی ذلِک الْجَنَّةُ، فَاِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَکونَ مِنْهُمْ فَکنْ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: خدای متعال، گروهی از آفریدگان خود را برای تأمین نیازمندی‌های شیعیان تنگدستِ ما برگزیده است و پاداش آنان براین کار، بهشت است. اگربتوانی از این گروه باشی، باش!

 

آثار صـدقه پنهانی

 

        27 قالَ الباقُر علیه السلام: اَلْبِرُّ وَصَدَقَةُ السِّرِ ینْفِیانِ الْفَقْرَ وَیزیدانِ فِی الْعُمْرِ وَیدْفَعانِ سَبْعینَ میتَهَ سُوءٍ.

 

امام باقر علیه السلام فرمود: نیکوکاری وصدقه پنهانی، فقر را می‌زدایند و عمر را می‌افزایند و هفتاد نوع مردنِ بد را از انسان دور می‌کنند.

 

آرزوهای بر باد رفته

 

        28 قالَ علی علیه السلام: اَما رَأَیتُمُ الَّذینَ یأْمَلُونَ بَعیدا وَیبْنُونَ مَشیدا وَیجْمَعُونَ کثیرا کیفَ اَصْبَحَتْ بُیوتُهُمْ قُبُورا وَماجَمَعُوا بُورا وَصارَتْ اَمْوالُهُمْ لِلْوارِثینَ وَاَزْواجُهُمْ لِقَوْمٍ آخَرینَ...؟

 

علی علیه السلام فرمود: آیا ندیدید کسانی را که آروزهای دور و دراز داشتند و بناهای محکم و استوار ساختند و اموال بسیار اندوختند، چگونه خانه‌هایشان گور شد و آنچه جمع کرده بودند، تباه گشت، اموالشان به وارثان رسید و همسرانشان به دیگران؟!

 

امروز به فکر فردا

 

        29 قالَ علی علیه السلام: فَدَعِ الاِ? ْرافَ مُقْتَصِدا وَاذْکرْ فِی الْیوْمِ غَدا وَاَمْسِک مِنَ الْمالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِک وَقَدِّمِ الْفَضْلَ لِیوْمِ حاجَتِک.

 

علی علیه السلام در نامه ای که به زیادبن ابیه، جانشین والی بصره نوشت، فرمود: از روی میانه روی و اعتدال، اسراف را رها کن و امروز به یاد فردا باش، از ثروت به اندازه ضرورت نگهدار و بیش از آن را برای روز نیاز خود (در قیامت) پیش بفرست.

 

بهـترین مـیراث

 

        30 عَنِ الصّادِقِ علیه السلام: خَیرُ ما یخْلِفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلاثَةٌ: وَلَدٌ بارٌّ یسْتَغْفِرُلَهُ، وَسُنَّةُ خَیرٍ یقْتَدی بِهِ فی‌ها، وَصَدَقَةٌ تَجْری مِنْ بَعْدِهِ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: بهترین چیزی که انسان برای بعد از خودش بر جای می‌گذارد، سه چیز است:

1 ـ فرزند نیکوکاری که برای او آمرزش می‌طلبد،

2 ـ سنّت نیکی که به آن اقتدا می‌کنند.

3 ـ صدقه جاریه ای که پس از او هم ادامه یابد.

 

راه دراز آخـرت

 

        31 قالَ علی علیه السلام فی وَصِیتِهِ لاِبْنِهِ الحَسَنِ علیه السلام: وَاعْلَمْ اَنَّ اَمامَک طَریقا ذا مَسافَةٍ بَعیدَةٍ وَمَشَقَّةٍ شَدیدَةٍ... وَاِذا وَجَدْتَ مِنْ اَهْلِ الْفاقَةِ مَنْ یحْمِلُ لَک زادَک اِلی یوْمِ القِیامَةِ فَیوافیک بِهِ غَدا حَیثُ تَحْتاجُ اِلَیهِ فَاْغْتَنِمْهُ وَحَمِّلْهُ اِیاهُ وَاَکثِرْ مِنْ تَزْویدِهِ وَاَنْتَ قادِرٌ عَلَیهِ، فَلَعَلَّک تَطْلُبُهُ قَلاتَجِدُهُ…

 

علی علیه السلام در وصیت خویش به فرزندش امام حسن مجتبی علیه السلامفرمود: بدان که پیش روی تو راهی است همراه با مسافت دور و سختی‌های جانگاه... و هرگاه از نیازمندان کسی را یافتی که رهتوشه تو را به سوی آخرت بر دوش کشد وفردای قیامت که به آن نیاز داری به تو تحویل دهد، پس آن را غنیمت شمار و بارت را بر دوش او بگذار، و تا می‌توانی، توشه او را افزون کن، شاید که او را بجویی و دیگر نیابی!...

ای رهروی که خیر به مردم رسانده ای

آسوده رو، که بار تو بر دوش سائل است «صائب»

 

 

الگوی نیـکوکاری

 

        32 قال علی علیه السلام: لَمْ یمُتْ مَنْ تَرَک اَفْعالاً یقْتَدی بِهِ مِنَ الْخَیرِ.

 

علی علیه السلام فرمود: کسی که کارهای شایسته ای از خود به یادگار گذارد که دیگران از او پیروی کنند، هرگز نمرده است (بلکه زنده جاوید است)

سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز

مرده آنست که نامش به نکویی نبرند

 

 

دنیا برای آخـرت

 

        33 قال علی علیه السلام: اِنَّما لَک مِنْ دُنیاک مَا اَصْلَحْتَ بِهِ مَثْواک.

 

علی علیه السلام فرمود: بهره تو از دارایی و دنیای تو، همان اندازه است که با آن، خانه آخرتت را آباد کرده ای.

برگ عیشی به گور خویش فرست

کس نیارد زپس، تو پیش فرست

 

 

ثروت مـاندگار و فانی

 

        34 قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: یقُولُ اْبنُ آدَمَ: مالی، مالی، هَلْ لَک مِنْ مالِک اِلاّ ما تَصَدَّقْتَ فَأَبْقَیتَ، اَوْ اَکلْتَ فَأَفْنَیتَ، اَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَیتَ؟

 

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آدمیزاده پیوسته می‌گوید: مالَم، مالَم! آیا بهره تو از مالت جز چیزی است که آن را صدقه داده ای و باقی ساخته ای، یا خورده ای و فانی کرده ای، یا پوشیده ای و پوسانده ای؟

 

آسـودگان قـیامت

 

        35 عَنِ الرِّضا علیه السلام: اِنَّ لِلّهِ عِبادا فی الأَرْضِ یسْعَوْنَ فی حَوائِجِ النّاسِ هُمُ الاْمِنُونَ یوْمَ الْقِیامَةِ وَمَنْ اَدْخَلَ عَلی مُؤْمِنٍ سُرُورا فَرَّحَ اللّهُ قَلْبَهُ یوْمَ القیامَةِ.

 

معمّر بن خلاّد گوید: شنیدم که حضرت رضا علیه السلاممی فرمود: همانا خداوند را در روی زمین بندگانی است که در راه نیازهای مردم می‌کوشند، آنان در روز قیامت، ایمن و آسوده‌اند و هر کس که بر دل مؤمنی شادمانی وارد کند، خداوند در روز قیامت، قلبش را شاد می‌سازد.

 

منّت، آفتِ احسان

 

        36 قالَ عَلی علیه السلام: یا اَهْلَ الْمَعْرُوفِ وَالإحْسانِ! لاتَمـُنـُّوا بِاِحـْسانِکـُمْ، فَاِنَّ الاْءحْسانَ وَالْمَعْرُوفَ یبْطِلُهُ قَبیحُ الإمْتِنانِ.

 

حضرت علی علیه السلام فرمود: ای نیکوکاران! احسان و نیکی خود را به منّت، آلوده نکنید، یقیناً منّت گذاشتن زشت و ناپسند، کار نیک و احسان را از بین می‌برد.

 

دنیا، خرج آخرت

 

        37 قالَ علی علیه السلام: لَیسَ لِأَحَدٍ مِنْ دُنیاهُ اِلاّ ما اَنْفَقَهُ عَلی اُخْراهُ.

 

حضرت علی علیه السلام فرمود: هیچ کس را بهره ای از دنیایش نیست، جز همان مقدار که آن را خرج آخرتش می‌کند.

خیری کن ای فلان و غنیمت شمار عمر

زان پیش‌تر که بانگ برآید، فلان نماند!

«سعدی»

 

 

نتیجه بخل در راه خیر

 

        38 عَنِ الکاظِمِ علیه السلام: اِیاک اَنْ تَمْنَعَ فی طاعَةِ اللّهِ فَتُنْفِقَ مِثْلَیهِ فی مَعْصِیةِ اللّهِ.

 

امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: مبادا از خرج کردن در راه طاعت خدا دریغ کنی، که ناچارشوی دو برابر آن را در راه نافرمانی خدا خرج کنی!

 

توفیق نیکوکاری

 

        39 قال الصّادقُ علیه السلام: لَیسَ کلُّ مَنْ یحِبُّ اَنْ یصْنَعَ الْمَعْرُوفَ اِلَی النّاسِ یصْنَعُهُ وَلَیسَ کلُّ مَنْ یرْغَبُ فیهِ یقْدِرُ عَلَیهِ وَلا کلُّ مَنْ یقْدِرُ عَلَیهِ یؤْذَنُ لَهُ فیهِ، فَاِذَا اْجَتَمَعَتِ الرَّغْبَةُ وَالْقُدْرَةُ وَالاِءذْنُ فَهُنالِک تَمَّتِ السَّعادَةُ لِلطّالِبِ وَالْمَطْلُوبِ اِلَیهِ.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: چنان نیست که هر کس دوست داشته باشد به مردم نیکی کند، آن را انجام دهد! و چنان نیست که هر کس علاقه مند به کار خیر باشد، توانایی آن را داشته باشد و چنان هم نیست که هر کس قدرت بر نیکی به مردم داشته باشد، به او اذن نیکوکاری داده شود! پس هرگاه که «خواستن» و «توانستن» و «اجازه» (از سوی خدا) جمع شود، در آن صورت است که برای طالب و مطلوب، سعادت فراهم می‌آید.

 

وصی خود باش

 

        40 قال علی علیه السلام: یا ابْنَ آدَمَ! کنْ وَصِی نَفْسِک وَاعْمَلْ فی مالِک ما تُؤْثِرُ اَنْ یعْمَلَ فیهِ مِنْ بَعْدِک.

 

علی علیه السلام فرمود: ای فرزند آدم! خودت وصی خود باش و درباره دارایی خود، آنگونه عمل کن که می‌خواهی پس از تو با آن، آنگونه عمل کنند.

بخور، ببخش که دنیا به هیچ کار نیاید

جز آنکه پیش فرستی به روز بازپسین را

«سعدی»

 

مال، وسیله آزمایش

 

همانطور که گاهی بعضی از اعضای بدن، «بی حس» می‌شود،

آدم‌ها هم گاهی «احساس» خود را از دست می‌دهند.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله آدمیزادگان را همچون اعضای یک جسد و پیکر دانسته که همه با هم پیوند دارند و «چو عضوی به درد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند قرار».

حالا، اگر با درد یک عضو، عضو دیگر احساس درد نکرد، یا جدا شده از آن پیکر است، یا دچار «بی حسّی» است، یعنی نوعی «مردگی»!

خیلی از کسانی که با ادعای بالا، دم از «جامعه» و «حقوق انسانی» می‌زنند، در مقابل همین مسأله ساده، یعنی درد و رنجِ انسان‌ها و همنوعان، بی تفاوت‌اند و آنچه برایشان مهمّ است، رفاه و آسایش «خود» است، دیگران در هر وضعی که می‌خواهند، باشند!

به آنان چه که برخی پول نسخه و ویزیت ندارند،

به آنان چه که بعضی با حسرت، شاهد پرپر شدن عزیزشانند و توان مداوا ندارند.

چه عیب دارد که شادی‌های خود را با دیگران تقسیم کنیم و در اندوه و رنج همنوعان، شریک شویم؟

«بیدردی» هم یک «درد» است،

اما از آن دردها که خود را نشان نمی‌دهد و رفته رفته «هویت انسانی» را تحلیل می‌برد و از افراد، چیزی باقی نمی‌گذارد مگر مشتی تمنیات سیری ناپذیر و هیکلی با روحیـات حیوانی، فاقد هرگونه «احساس بشری»!

یک جا خانواده ای با تکیه به «سرمایه قناعت» زندگی آرام و دلپذیری دارند. در برابر، خانواده ای در آتش حرص و آز و افزون طلبی و مال اندوزی می‌سوزند و در حسرت یک روز آسوده و یک شب آرام به سر می‌برند.

یک سو، انسان‌های شریفی هستند که هرچه بیشتر با آنان آشنا و مأنوس می‌شوید، چهره‌های زیباتری از کمال روح و مناعت طبع می‌بینید و بر محبّـتتان افزوده می‌شود، در سوی دیگر کسانی اند که شنیدن نامشان بهتر از دیدن خودشان است و دیدنشان بهتر از آزمودن، و آشنایی دورادور، دلنشین تر از نزدیک شدن به عفونت‌های زندگی خصوصی‌شان است!...

یکی «کسب وجهه» را در سایه خراب کردن دیگری می‌داند، دیگری عادت کرده که همواره از خوبی‌های دیگران بگوید و به مردم «عطر خوبی» و «گلاب انسانیت» تعارف کند.

یک جا به زندگی مرفّه تر و برخوردارتر دیگران می‌نگرند و پیوسته «غصّه» می‌خورند،

یک جا هم وضع خود را با قشرهای محروم‌تر جامعه می‌سنجند و «شکر» می‌کنند.

لذّت بعضی در «خیر رساندن» به مردم است،

لذّت برخی هم در «نمـایش» کامیابی‌های خود به ناکامان.

فکر می‌کنید کدام یک «انسانی» است و کدام یک «حیوانی»؟

کار نیک کردن و «خیر» بودن هم توفیق می‌خواهد. چنان نیست که هر که ثروتمند و متمکن بود، به این آسانی بتواند از دارایی خود در راه خیر و خداپسندانه استفاده کند.

انسان‌های آینده نگر و دوراندیش و عاقل، پیش از مرگ در فکر آن‌اند که نام نیکی از خود به یادگار گذارند و بخشی از دارایی خود را به راهی خداپسندانه صرف کنند و تخصیص دهند، تا برکات وجودی آنان، پس از خودشان هم جریان یابد و با «صدقه جاریه» ای که از خود برجای می‌گذارند، از غارت رفتن و تباه شدن اموال خویش، جلوگیری کنند.

کسانی که بیدار و هشیارند، تا دیر نشده و کار از کار نگذشته، باید بجنبند.

از نظر شرعی و دینی، انسان تا زنده است، صاحب اختیار همه اموال خویش است و می‌تواند در هر راه خیری که تشخیص می‌دهد، از دارایی و امکانات خود، خرج کند (البته نباید زمینه ساز فقر و فلاکت و تضییع حقوق خانواده و فرزندان خود شود و آنان را پس از خود، محتاج این و آن سازد). برای مصارفی خداپسندانه پس از فوت خود نیز، تا میزانِ یک سوم از دارایی خویش، حق دارد که وصیت کند، تا وارثانش پس از او خرج کنند. اصطلاحاً به این میزان، «ثُلثِ تَرَکه» می گویند.

این مخارج، گاهی ممکن است صرف کفن و دفن و مقبره و خیرات و مجالس یادبود برای متوفّی شود، گاهی هم در راههای شایسته و کارهای عامّ المنفعه، که بهره آن تا سالیان دراز، هم به مردم برسد و هم ثوابش به روح شخصی که از دنیا رفته است نائل گردد.

کسانی که با اینگونه وصیت‌ها و وقف‌ها، کارهای خیر ماندگار انجام می‌دهند، مایه غبطه دیگرانند و باید از آنان الهام و الگو گرفت.

بعضی‌ها اموالی را وقف می‌کنند که پس از خودشان، خرج مهمانی‌ها و اطعام‌های مفصّل گردد، که لذّتی آنی برای دیگران دارد و چیزی از آن نمی‌ماند.

برخی هم هوشیار و بیدارند و به کارهای ابتکاری دست می‌زنند. و خوب می‌دانند که «مال» خود را کجا خرج کنند، تا «برکت» پیدا کند، و پس از مرگ هم از آثار آن، بهره مند شوند.

در بند «داشته‌ها» بودن و اسیر «خواسته‌ها» شدن، نوعی بردگی آشکار است. زهد، «نداشتن» نیست، بلکه «دربندِ داشته‌ها نبودن» است!

با این حساب، کسی که تعلّقات مادی و دلبستگیهای دنیوی او را چنان اسیر ساخته که حاضر نیست از دارایی خود خرج راه خدا و خدمت به بندگان خدا کند، بیچاره و مسکین است، امّا در نمای ثروتمند!

به هر حال ... اصل وصیت کردن در حال حیات و داشتن وصیتنامه، برای روشن شدن وضع مالی خود و بازماندگان و طلبکاران و بدهکاران، یک مسأله است و تخصیص بخشی از دارایی خود برای مصارف عام المنفعه پس از فوت، به میزان یک سوم، مسأله دیگری است که برخی از نیکوکاران، از این رهگذر، صدقات جاریه و باقیات الصالحاتی بر جای می‌گذارند که تا ابد، مردم دعاگوی آنان می‌شوند و برایشان رحمت نثار می‌کنند.

جلوه راستین زندگیهای مکتبی نیز در همین نیکوکاری‌هاست. هرچند ثروت و فرزندان، زینت و آرایش زندگی است، امّا به تعبیر خدای رحمان، آن کارهای شایسته و ماندگار (باقیات الصالحات) نزد خداوند، هم پاداش بهتری دارد و هم امید به ثمر دهی و نجات بخشی آن‌ها بیشتر است:

 

«اَلْمالُ وَ اَلْبَنونَ زینَةُ الحیاةِ الدّنیا

وَ الباقیاتُ الصّالحاتُ خَیرٌ عِندَ رَبِّک

ثَوابا و خیرٌ اَملاً»

برای همه شما عزیزان توفیق خدمت به بندگان خداوند را آرزومندیم.

قم ـ جواد محدّثی

بهار 1376 ش

http://www.hadithlib.com