عوامل منفی و مؤثر در هوش:
با سیری در روایات به گروهی از عوامل منفی مؤثر در هوش برخورد می‌کنیم که می‌توان آنها را به عنوان موانع و یا آفات هوش برشمرد:
1. هوسرانی و توجّه به خواهش‌های نفسانی:
( امام علی ـ علیه السّلام ـ :«من لم یعذب نفسه لم ینقضح بالعقل.» تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ج5، ص 411، حدیث 8972.)
برخی از عوامل مهم محیطی مؤثر در هوش:
1. اندیشة زیاد در علم و حکمت، عقل را شکوفا می‌سازد و دامنة دانستن‌ها و درک حقایق علوم را افزایش می‌دهد.
( «کثرة النظر فی العلم یفتح العقل»
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفا، چاپ سوم، 1403 ق ، ج1، ص 159، ح 33، «کثرة النظر فی الحکمة یفتح العقل»، ری شهری، محمد ، میزان الحکمه، ج3، ص2050.)
2. اشتغال به تحصیل و دانش:
زنی
به حضور پیامبر(ص) آمد و گفت:
مرا به ازدواج کسی درآور.
پیامبر(ص) به
حاضران فرمود:
چه کسی حاضر است با این زن ازدواج کند؟
مردی برخاست و گفت:
من حاضرم.
پیامبر(ص) به او فرمود:
چه مقدار مهریّه می دهی؟
او گفت: چیزی
ندارم.
پیامبر(ص) فرمود: آیا چیزی از قرآن را می دانی؟
او گفت: آری.
پیامبر(ص) فرمود:
«این زن را به ازدواج تو درآوردم،
در برابر آنچه که قرآن می دانی،که به او بیاموزی
و همین مهریّه او باشد.»
(برگرفته از نرم افزار هدایت در حکایت)
علی بن عیسی اربلی(ره) در کتاب کشف الغمه به سند خود از ابی سعید خدری روایت کرده که
روزی علی بن ابیطالب (ع) مختصری به عنوان قیلوله
(خواب قبل از اذان ظهر)
خوابید
و چون برخاست به فاطمه(ع) فرمود:
ای فاطمه آیا غذایی پیش تو هست که مرا بدان سیر کنی؟
فاطمه عرض کرد:
نه! سوگند بدان خدایی که پدرم را به نبوت و تو را به وصیت گرامی داشته
امروز چیزی که بتوانم بدان تو را سیر کنم ندارم
و بلکه دو روز است که
غذایی جز همان که برای تو می آوردم در خانه نبود
و من تو را
بر خود و دو فرزندم حسن و حسین مقدم می داشتم
و آن غذا را برای تو می آوردم!
علی (ع) فرمود:
ای فاطمه چرا به من خبر ندادی تا برای شما چیزی تهیه کنم؟
فاطمه عرض کرد:
ای ابوالحسن از خدای خود شرم داشتم
چیزی از تو بخواهم
و تو را به چیزی تکلیف کنم که قدرت آن را نداری.
(برگرفته از نرم افزار هدایت در حکایت)
عبد الله بن اَبی یَعْفور
که از خواصّ
یاران امام صادق (ع) است
به حضرت عرض کرد:
«به خدا قسم اگر اناری را به دو
نیمه تقسیم کرده،
نصفش را حلال و نصف دیگر را حرام بنامی،
من بی چون و
چرا تسلیم هستم.»
معرفت امام حق و پیروی از او ستون فقرات بصیرت مردان خداست.
(برگرفته از نرم افزار هدایت در حکایت)
(برگرفته از نرم افزار هدایت در حکایت)
(برگرفته از نرم افزار هدایت در حکایت)
وى در تربیت فرزندش اهتمام فراوان داشت و نـسـبـت به حرام و حلال دقت فراوان نشان مى داد تا مبادا گوشت و پوست فرزندش با مال حرام رشد کند.
مـحمدباقر، فرزند ملامحمدتقى، کمى بازیگوش بود.
شبى پدربراى نماز و عبادت به مسجد جامع اصـفـهـان رفـت .
آن کـودک نـیـز همراه پدر بود.
محمدباقر در حیاط مسجد ماند و به بازیگوشى پرداخت .
وى مشک پر از آبى را که در گوشه حیاط مسجد قرار داشت با سوزن سوراخ کرد و آب آن را بـه زمـین ریخت .
با تمام شدن نماز، وقتى پدر از مسجد بیرون آمد، با دیدن این صحنه، ناراحت شد.
دست فرزند را گرفت وبه سوى منزل رهسپار شد.
رو به همسرش کرد و گفت:
مى دانید که مـن در تربیت فرزندم دقت بسیار داشته ام .
امروز عملى از او دیدم که مرابه فکر واداشت .
با این که در مورد غذایش دقت کرده ام که از راه حلال به دست بیاید، نمى دانم به چه دلیل دست به این عمل زشت زده است .
حال بگو چه کرده اى که فرزندمان چنین کارى را مرتکب شده است ؟
زن کمى فکر کرد و عاقبت گفت :
راستش هنگامى که محمدباقر رادر رحم داشتم ، یک بار وقتى به خانه همسایه رفتم ، درخت انارى که درخانه شان بود، توجه مرا جلب کرد.
سوزنى را در یکى از انارها فروبردم و مقدارى از آب آن را چشیدم .
ملامحمدتقى مجلسى با شنیدن سخن همسرش آهى کشید و به راز مطلب پى برد.
(منبع: صد حکایت تربیتی؛ مرتضی بذرافشان)
در تفسیر روح البیان نقل شده است:
سه برادر در شهری زندگی می کردند،
برادر بزرگ تر ده سال روی مناره ی مسجدی اذان می گفت و پس از ده سال از دنیا رفت.
برادر دوم نیز چند سال این وظیفه را ادامه داد تا عمر او هم به پایان رسید.
به برادر سوم گفتند: این منصب را قبول کن و نگذار صدای اذان از مناره قطع شود؛
اما او قبول نمی کرد.
گفتند: مقدار زیادی پول به تو می دهیم!
گفت: صد برابرش را هم بدهید، حاضر نمی شوم.
پرسیدند:
مگر اذان گفتن بد است؟
گفت: نه، ولی در مناره حاضر نیستم اذان بگویم.
علت را پرسیدند،
گفت:
این مناره جایی است که دو برادرم را بی ایمان از دنیا برد؛
چون در ساعت آخر عمر برادر بزرگم بالای سرش بودم
و خواستم سوره ی «یس» بخوانم تا آسان جان دهد،
مرا از این کار نهی می کرد.
برادر دومم نیز با همین حالت از دنیا رفت.
برای یافتن علت این مشکل، خداوند به من عنایتی کرد و برادر بزرگم را در خواب دیدم که در عذاب بود.
گفتم: تو را رها نمی کنم تا بدانم
چرا شما دو نفر بی ایمان مُردید!
گفت:
زمانی که به مناره می رفتیم، به ناموس مردم نگاه می کردیم،
این مسئله فکر و دل مان را به خود مشغول می کرد
و از خدا غافل می شدیم،
برای همین عمل شوم، بد عاقبت و بدبخت شدیم.
یکصد موضوع، پانصد داستان 1/222؛ به نقل از: داستان های پراکنده 1/123.
(امام مجتبى علیه السلام)
وقتى که در آستانه مسجد قرار مى گرفت،
سر به سوى آسمان بلند مى کرد و عرضه مى داشت:
«الهى ضیفک ببابک
یا محسن قد اتاک المسى ء،
فتجاوز عن قبیح ما عندى
بجمیل ما عندک یا کریم
خدایا میهمانت درب خانه ات ایستاده،
اى احسان کننده!
[بنده] گنه کار به سوى تو آمد،
به خوبى آنچه نزد توست،
از بدى آنچه نزد من است درگذر.
اى [خداى] بخشنده.»
(محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، (بیروت، داراالاحیاء التراث العربى)، ج 43، ص 339 .)؛
